hann er ekki góður í bæinn sinn

(sín, sitt), poss. pron. his, her, its, their;

1) referring to the subj. in a sentence, Hallgerðr fastnaði dóttur sína, H. betrothed her daughter;

Hrútr var harðráðr við úvini sína, H. was stern towards his foes;

2) referring to the object;

hvat vill Haraldr bjóða Nóregs konungi fyrir sitt starf, what will H. offer to the king of Norway for his (viz. the latter’s) trouble? Sigurðr jarl gaf upp Orkneyingum óðul sín, their odals;

hann þakkar honum sitt sinni, he thanks him for his help;

3) neut. as subst.;

kostaði hann einn allt fyrir, en bœndr ekki af sínu, nothing of their own;

allt mun þat sínu fran fara um aldr manna, it will all go its own course to a man’s life;

4) with sjálfr both words are declined;

þeir báðu hana taka sjálfrar sinnar ráð, they bade her take her own counsel;

5) with hvárr and hverr in a distributive sense;

tók sitt langskip hvárr þeira, each of the two took a long ship;

sinn vetr þá hvárr heimboð at öðrum, they visited each other, winter about;

sínu sinni at hvárs búum, alternately on each other’s estates;

sinn veg hvárr, one each way;

þykkir nökkut sinn veg hváru, each took his own view of the matter;

ferr sinn veg hverr um skóginn, they (all) went each his own way in the wood;

skulu vaka sinn þriðjung nætr hverir tveir, two and two in turn.

n. time;

eitt sinn, einu sinni, one time, once (þat var eitt sinn, at Egill gekk til elda at verma sik);

eitthvert sinn, einhverju sinni = eitt sinn, einu sinni;

einhverju sinni bar svá til, at, one time it happened that;

ekki sinn, engu sinni, never;

aldri sinn, never more (aldri skaltu koma í mína rekkju sinn síðan);

þat sinn, that time;

þessu sinni, this time;

(í) annat sinn, öðru sinni, a second time, again;

hit fyrra sinn, the first time;

hit þriðja sinn, for the third time;

at sinni, for the present (þeir skilja tal sitt at sinni);

um sinn, once (veg þú aldri meirr í inn sama knérunn en um sinn);

for this one time (ek mun leysa þik ór vandræði þessu um sinn);

um sinns sakir, for this once (eigi vil ek synja þér um sinns sakir þessa);

dat. pl., sjau sinnum, seven times;

endr ok sinnum, now and then, from time to time;

nökkurum sinnum, several times.

* * *

sín, sitt, pron. possess. reflex.; the better and true form is sínn, sín, sítt, with í throughout, see the remarks on minn; [Ulf. seins, etc.]:—his, hers, its, theirs = Lat. suus, usually placed after, but also, if emphatic, before; þar sitr Sigyn um sínum ver, Vsp. 39; síns um freista frama, Hm. 2; mál síns maga, 20; síns ins heila hugar, síns ins svára sofa, 105: properly referring to the subject in a sentence, Hallgerðr fastnaði dóttur sína, H. gave away her daughter. Nj. 51; Hrútr var hagráðr við vini sína, 2; hann skipaði sínum mónnum, 50; þeir leiða hesta sína, 265; hann kvaddi Ólaf stjúpson sinn til at söðla sér hest, Ó. H. 15; síðan vóru honum öll ráð sín þungrærð ok torsótt, 195; var honum sjálfum hugr sinn bæði fyrir skjöld ok brynju, Fbr. 56 new Ed. The pronoun may also refer to the object, or, in a complex sentence, to a second person in the predicate of the sentence, hvat vill Haraldr bjóða Noregs konungi fyrir sitt starf, what will H. offer to the king of Norway for his (i. e. the Norse king’s) trouble? Fms. vi. 415; Sigurðr jarl gaf upp Orkneyingum óðul sín (their odals), Orkn. 20, cp. the Lat. ‘Syracusanis res suas restituit;’ sagði Dufþakr at Ormr skyldi hafa byrði sína, i. e. as much as O. could carry, Fb. i. 523; eigi þér at bæta prestinum rétt sinn, to the priest his due, Bs. i. 709; Eyjólfr þakkar konungi gjafir sínar ok vinmæli for his (the king’s) gifts, Lv. 112; hann þakkar honum sitt sinni, he thanks him for his help, Fas. ii. 542: so also in mod. writers, og hann gaf hann aptr sinni móður, Luke vii. 15 (Vídal.); ræn ei Guð Sínum rétti, rob thou not God of his right, Pass. 7. 11, and passim.

II. neut. as subst.; allt mun þat sínu fram fara ( go its own course) um aldr manna, Nj. 259; ryðik hann um sitt, = Lat. pro virili, i. e. for his own part, with might and main, Fms. xi. 132: ellipt., hann segir sínar (viz. farar) eigi sléttar, Korm. 158; kom hann svá sinni (viz. ár) fyrir borð, Fas. i. 524.

III. with sjálfr, both words are declined; skaða sjálfs síns, one’s own self’s scathe, Sks. 228 B; minni sjálfs síns, one’s own recollection, D. N. ii. 110; þeir báðu hana taka sjálfrar sinnar ráð. ‘take her own self’s rede,’ act for herself, Fms. x. 103; með höndum sjálfra sinna, Barl. 25; leggr hón í veð sjálfra sinna eignir, D. N. ii. 82; sakir óforsjó sálfra sinna, i. 107: in mod. usage both the possessive and the indeclinable forms are used, thus, sjálfs síns eignum, but if placed after, eignum sjálfs sín; the possessive however is more freq., as it also is the better form of the two.

IV. with hvárr (dual), hverr (plur.), in a distributive sense:

α. sinn-hverr in n purely distributive sense; tók sitt langskip ‘hvárr þeirra, they took a long ship, each of the two, Eg. 74; England ok Skotland er ein ey, ok er þó sitt hvárt konungs-ríki, England and Scotland are one island, and yet each is a separate kingdom, Symb. 14: lét sitt naut hvárr fram leiða, Eg. 506; sinn vetr þá hvúrr heimboð at öðrum, each his winter, alternately, Nj. 51; ef sinn lögsögu-mann vilja hvárir, Grág. i. 1; þeirra manna er tví-tyngðir eru ok hafa í sínum hváptinum hvára tunguna, Al. 4; hón hélt sinni hendi um háls hvárum þeirra, … liggi til sinnar handar mér hvárr ykkar, Fms. i. 9.

β. sinn hverr (plur.), ferr sinn veg hverr um skóginn, they went each his own way in the wood, i. e. dispersed, Glúm. 329; skulu vaka sinn þriðjung nætr hverir tveir, two and two in turn, Fms. iv. 299; hann selr sína bolöxi í hendr hverjum þeirra, v. 288; hann sá þrjú hásæti ok sátu þrír menn, sinn í hverju, Edda 2; hann kastaði um öxl hverja sínum sauðum tveimr, Grett. 134 new Ed.; fór sinn veg hverr, they went each his own way, i. e. they parted; but, fór hverr sinn veg, each his (appointed) way: rarely with the possessive placed after, fóru hvárir leið sína, Nj. 34; fara hvárir til síns heima, Korm. 222. In mod. usage, when sinn is placed after hverr, it gives emphasis with the notion of one’s due, one’s own, thus, gefa hverjum sitt, to give every one his due, Lat. suum cuique; whereas ‘sitt hverjum,’ with the order reversed, is merely distributive; thus hver fékk sinn penning, Matth. xx. 9 (of wages due to each); whereas ‘fékk sinn pening hverr’ would be said of alms distributed.

B. COMPDS: sinn-veg, sinn-eg, sinn-ig, adv. one each way; þykkir nokkut sinnveg hváru, they disagreed, Ld. 90; talaði annarr at öðrum, ok hóf sinneg; hverr, they all spoke in turn, and each began his speech differently, Fms. vii. 222. Also, sinns-ig, adv.; flýði sinnsig hverr, Fms. viii. 413, v. l.; sinnsiginn var litr hvers steins, Konr.; skildu þeir svá sínu tali, at sinnsiginn líkaði hverjum, Bs. (Laur.); segir svá Gregorius papa, at sinnsig á hvern á at minna, each has to be admonished in his own way, one this way, another that, 655 xi. 2.

[b̥ai:r̬]

I. m bæjar, bæir

1) хутор, усадьба, ферма, двор

2) город; городок

II. a

1) переносимый

2) компетентный; имеющий право на что-л.

(-ða, -ðr), v.

1) to gird (with a belt); g. sik, to gird oneself, fasten one’s belt (cf. gyrðr í brœkr); g. sik með sverði, to gird on a sword;

2) to girth (g. hest, g. söðul).

* * *

ð or t, [A. S. gyrðan; Engl. gird; Dan. gjorde: gerða (q. v.) and gyrða are kindred words, both formed from the Goth. gairdan, gard, gurdun; gerða, as also garðr (q. v.), from the pret.; gyrða from the participle]:— to gird oneself with a belt or the like; eptir þat gyrðir Klaufi hann svá fast ( girded his belt so tight) at hélt við meiðsl, Sd. 143; síðan gyrði mærin sik með einu ríku belti, El.; hann gyrði sik með dúki, Fms. x. 314; gyrðr í brækr, with breeks girt up, vii. 143; gyrða sik, to fasten the breeks, as the ancients used belts instead of braces; gyrða lendir sínar, to gird up one’s loins, Hom. 84, Stj. passim; fésjóð er hann var gyrðr með, girt with a purse, from wearing the purse fastened to the girdle, Fms. vii. 142.

β. to girth or saddle a horse; hann hefir ekki svá vel gyrt hest þinn, at þat muni duga, gyrtu þá betr, Ísl. ii. 340; þá setti hann söðul á hest sinn ok gyrði hann fast, Str. 47: to secure a cart load by girding it, með hlassi því er hann gyrðir eigi reipum, N. G. L. i. 379; g. hlass, taug eða reipi, 349; hann gyrði at utan, he girded it well, Fs. 66: Icel. say a horse is laus-gyrtr, fast-gyrtr, has its girths loose or tight: edged, bordered, bolli gyrðr með silfri, Hkr. iii. 81.

γ. to gird oneself with a sword; konungr steypir brynju á sik ok gyrðir sik með sverðinu Kvernbít, Hkr. i. 155; hann gyrði sik með búnu sverði, Ó. H. 31.

II. part. gyrðr, girt with a weapon; g. saxi, Nj. 54, Fms. ii. 83, Grett. 126; g. sverði, Eg. 285, 374, Fms. ii. 111, iv. 58, x. 201, 415, Ó. H. 116; g. skálmum, Gkv. 2. 19.

* * *

(hefi; hafða, höfðum; hafðr), v.

1) to have (þeir höfðu sjau skip ok flest stór);

hafa elda, to keep up a five;

2) to hold, celebrate (hafa vinaboð, blót, þing);

3) to keep, retain (rifu þær vefinn í sundr, ok hafði hverr þat er hélt á);

4) to use (tvau net eru rý, ok hafa eigi höfð verit);

orð þau sem hann hafði um haft, which he had made use of;

hafa fagrmæli við e-n, to flatter one;

hafa hljóðmæli við e-n, to speak secretly to one;

hafa tvimæli á e-u, to speak doubtfully of a thing;

hafa viðrmæli um e-t, to use mocking words;

hann var mjök hafðr við mál manna, much used to, versed in, lawsuits;

5) to have, hold, maintain;

hafa vináttu við e-n, to maintain friendship with one;

hafa hættumikit, to run a great risk;

hafa heilindi, to have good health;

6) to bring, carry;

hafa e-n heim með sér, to bring one home;

hann hafði lög, út hingat ór Noregi, he brought laws hither from Norway;

hafa sik (to betake oneself) til annara landa;

7) to take, carry off;

troll hafi þik, the trolls take thee;

8) to get, gain, win;

hann hafði eigi svefn, he got no sleep;

hefir sá jafnan, er hættir, he wins that ventures;

hafa gagn, sigr, to gain victor;

hafa meira hlut, to get the upper hand, gain the day;

hafa betr (verr), to get the better (worse) of it;

hafa sitt mál, to win one’s suit;

hafa tafl, to win the game;

hafa erendi, to do one’s errand, succeed;

hafa bana, to suffer death, to die;

hafa sigr, to be worsted;

hafa góðar viðtökur, to be well received;

hafa tíðindi af e-m, to get tidings of, or from, one;

hafa sœmd, óvirðing af e-m, to get honour, disgrace from one;

with gen., hafa e-s ekki, to fail to catch one (hann kemst á skóg undan, ok höfðu þeir hans ekki);

ekki munu vér hans hafa at sinni, we shall not catch him at present;

9) to wear carry (clothes, weapons);

hann hafði blán kyrtil, he wore a blue kirtle;

hafa kylfu í hendi sér, to have a club in one’s hand;

10) to behave, do, or fare, so an so esp. with an adv.;

hafa vel, illa, vetr, to behave (do) well, badly, be worse;

hafa sik vel, to behave;

hafa vel, to be well off or happy;

hafa hart, to be in a wretched plight;

11) with infin., hafa at varðveita, to have in keeping at selja, to have on sale;

lög hafið þér at mæla, you are right;

12) hafa e-n nær e-u, to expose one to (þú hafðir svá nær haft oss úfœru);

hafa nær e-u, to come near to, esp. impers.;

nær hafði okkr nú, it was a narrow escape;

svá nær hafði hausinum, at, the shot so nearly touched the head, that;

ok er nær hafði, skipit mundi fljóta, when the ship was on the point of flloating;

13) as an auxiliary verb, in the earliest time with the pp. of transitive verbs in acc.;

hefir þú hamar um fólginn, hast thou hidden the hammer?;

ek hefi sendan mann, I have sent a man;

later with indecl. neut. pp.;

hefir þú eigi sét mik, hast thou not seen me?;

14) with preps.:

hafa e-t at, to do, act;

hann tók af þér konuna, en þú hafðir ekki at, but thou didst not stir, didst take it tamely;

absol., viltu þess freista, ok vita hvat at hafi, wilt thou try and see what happens?;

hafa e-t at hlífiskildi (skotspœni), to use as a shield (as a target);

hafa e-n háði, hlátri, to mock, laugh at;

hafa e-t at engu, vettugi, to hold for naught, take no notice of;

hafa sakir á e-n have charges against one;

hafa á rás, to take to one’s heels, run off;

hafa e-t eptir, to do or repeat a thing after one;

hafa e-t fram, to produce (vápn þorgils vóru fram höfð); to carry out, hold forth;

hafa mál fram, to proceed with a suit;

var um búit, ekki fram haft, all was made ready but nothing done;

hafa e-t frammi, í frammi, to use, make use of (hafa í frammi kúgan);

ok öll lögmæt skil frammi hafa, and discharge all on official duties;

hafa e-t fyrir satt, to hold for true;

eigi em ek þar fyrir sönnu hafðr, I am not truly aimed for that, it is a false charge;

hafa e-n fyrir sökum um e-t, to charge one with;

hafa í hótum við e-n, to threaten one;

hafa e-t með höndum, to have in hand;

höfum eiai sigrinn ór hendi, let not victory slip out of our hands;

hafa ór við e-n, to behave so and so towards one (hefir þú illa ór haft við mik);

hafa e-t til e-s to use for (höfðu þeir til varnar skot ok spjót); to be a reason or ground for;

vér hyggjum þat til þess haft vera, at þar hafi menn sézt, we believe the foundation of the story is that men have been seen there;

hafa mikit (lítit) til síns máls, to have much (little) in support of one’s case;

hafa e-t til, to have at hand, possess;

orð þau, sem hann hafði um haft, the words which he had used;

keisari hafði fátt um, did not say much;

hafa e-n undir, to get one under, subdue one;

hafa e-t uppi, to take (heave) up (hafa uppi fœri, net);

Skarpheðinn hafði uppi øxina, S. heaved up the axe;

hafa flokk uppi, to raise a party, to rebel;

hafa uppi tafl, to play at a game;

hafa e-n uppi, to bring one to light;

hafa uppi rœður, to begin a discussion;

hafa e-t úti, to have done, finished (hafa úti sitt dagsverk);

hafa við e-m, to be a match for one;

hafa sik við, to exert oneself;

hafa mikit (lítit) við, to make a great (little) display;

hann söng messu ok bafði mikit við, and made much of it;

hann bad jarl leita, bann hafði lítit við þat, he did it lightly;

haf ekki slíkt við, do not say so;

haf þú lítit við at eggja sonu þina, refrain from egging on thy sons;

15) refl., hafast.

* * *

pret. hafði; subj. hefði; pres. sing. hefi (less correctly hefir), hefir, hefir; plur. höfum, hafit, hafa: the mod. pres. sing. is monosyllabic hefr or hefur, and is used so in rhymes—andvara engan hefur | … við glys heims gálaus sefur, Pass. 15. 6, but in print the true old form hefir is still retained; the monosyllabic present is used even by old writers in the 1st pers. before the personal or negative suffix, e. g. hef-k and hef-k-a ek for hefi-g and hefig-a ek, see e. g. Grág. (Kb.) 79, 82, in the old oath formula, hef-k eigi, Hallfred; hef ek, Fms. iii. 10 (in a verse); but not so in 3rd pers., e. g. hefir-a or hefir-at, Grág. l. c.: imperat. haf, hafðu: part. pass. hafðr, neut. haft;—hafat is an απ. λεγ., Vsp. 16, and is prob. qs. hafit from hefja, to heave, lift: [Ulf. haban; A. S. habban; Engl. have; Hel. hebben; Germ. haben; Dutch hebben; Dan. have, Swed. hafva: it is curious the Lat. form habere retains the consonant unchanged, cp. the Romance forms, Ital. avere, Fr. avoir, Span. haber, etc. ☞ Hafa is a weak verb, and thus distinguished from hefja (to lift, begin), which is a strong verb, answering to Lat. capere, incipere; but in sundry cases, as will be seen below, it passes into the sense of this latter word; as also in some instances into that of another lost strong verb, hafa, hóf, to behave, and hœfa, to hit]:—to have.

A. To have; hann hafði með sér ekki meira lið, Fms. i. 39; hafði hverr hirð um sik, 52; höfðu þeir áttján skip, viii. 42; Sverrir hafði tvau hundrað manna, … þeir höfðu annan samnað á landi, 328; hann hafði mikit lið ok frítt, x. 36; þeir höfðu sjau skip ok flest stór, 102; hafa fjölmennar setur, Eb. 22; hann hafði menn sína í síldveri, Eg. 42; mun ek naut hafa þar sem mér þykkir hagi beztr, 716.

II. to hold:

1. to keep, celebrate; hafa ok halda, Dipl. i. 6; hafa átrúnað, 10; hafa dóma, 12; hafa blót, Fms. iv. 254; hafa vina-veizlu, id.; hafa vina-boð, Nj. 2; hafa Jóla-boð, Eg. 516; hafa þing, Fms. ix. 449; hafa haust-boð, Gísl. 27; hafa drykkju, Eb. 154; hafa leik, Fms. x. 201, passim.

2. to hold, observe; hlýðir þat hvergi at hafa eigi lög í landi, Nj. 149; skal þat hafa, er stendr …, Grág. i. 7; skal þat allt hafa er finsk á skrá þeirri …, id.; en hvatki es mis-sagt es í fræðum þessum, þá es skylt at hafa þat (to keep, hold to be true) es sannara reynisk, Íb. 3; ok hafða ek (I kept, selected) þat ór hvárri er framarr greindi, Landn. 320, v. l.

3. to hold, keep, retain; ef hann vill hafa hann til fardaga, Grág. i. 155; skal búandinn hafa hann hálfan mánuð, 154; ok hafði hvárr þat er hélt á, Nj. 279; hitt skal hafa er um fram er, Rb. 56; kasta í burt þrjátigi ok haf þat sem eptir verðr, 494.

4. to hold an office; hafa lögsögu, to hold the office of lögsaga, Íb. passim; hafa jarldóm, konungdóm, passim; þat höfðu haft at fornu Dana-konungar, Eg. 267; þér berit konunga-nöfn svá sem fyrr hafa haft ( have had) forfeðr yðrir, en hafit lítið af ríki, Fms. i. 52; hafa ríki, to reign, Hkr. pref.

5. phrases, hafa elda, to keep a fire, cook, Fms. xi. 129; hafa fjárgæzlu, to tend sheep, Eg. 740; hafa embætti með höndum, Stj. 204; hafa gæzlur á e-u, Fms. ix. 313; hafa … vetr, to have so many winters, be of such an age (cp. Fr. avoir … ans), Íb. 15; margir höfðu lítið fátt þúsund ára, Ver. 7: hafa vörn í máli, Nj. 93; hafa e-t með höndum, to have in hand, Fms. viii. 280, ix. 239; hafa e-t á höndum, Grág. i. 38; hafa fyrir satt, to hold for true, Fms. xi. 10; hafa við orð, to intimate, suggest, Nj. 160; hafa e-t at engu, vettugi, to hold for naught, take no notice of, Fas. i. 318.

6. with prepp. or infin.,

α. with prep.; hafa til, to have, possess; ef annarr þeirra hefir til enn annarr eigi, þá er sá skyldr til at fá honum er til hefir, Grág. i. 33; ef annarr hefir til …, id.; þér ætlið at ek muna eigi afl til hafa, Ld. 28.

β. with infin.; hafa at varðveita, to have in keeping, Eg. 500; lög hafit þér at mæla, you have the law on your tongue, i. e. you are right, Nj. 101; hörð tíðindi hefi ek at segja þér, 64; sá er gripinn hefir at halda, Grág. i. 438; hafa at selja, to have on sale, Ld. 28.

III. to use; var haft til þess sker eitt, Eb. 12; þá höfðu þeir til varnar skot ok spjót, Fms. vii. 193; er þín ráð vóru höfð, that thy advice was taken, Fs. 57; Gríss hafði þessi ráð, Fms. iii. 21; ek vil at þat sé haft er ek legg til, x. 249; þykki mér þú vel hafa ( make good use of) þau tillög er ek legg fyrir þik, xi. 61; til þess alls er jarli þótti skipta, þá hafði hann þessa hluti, 129; tvau ný (net), ok hafa eigi höfð verit ( which have not been used), haf þú ( take) hvárt er þú vilt, Háv. 46; þær vil ek hafa enar nýju, en ek vil ekki hætta til at hafa enar fornu, id.; önnur er ný ok mikil ok hefir ( has) til einskis höfð ( used) verið, id.; buðkr er fyrir húslker er hafðr, Vm. 171; gjalda vápn þau er höfð eru, N. G. L. i. 75; þat hafði hann haft ( used) fyrir skála, Edda 29; þeir vóru hafðir til at festa með hús jafnan, Nj. 118; sá hólmr var hafðr til at …, Fms. i. 218; hann skyldi hafa hinn sama eið, x. 7; orð þau sem hann hafði ( had) um haft ( used), Nj. 56; orð þau er hann hafði ( made use of) í barnskírn, K. Þ. K. 14.

2. more special phrases; hafa fagrmæli við e-n, to flatter one, Nj. 224; hafa hljóðmæli við e-n, to speak secretly to one, 223; allmikil fjölkyngi mun vera við höfð áðr svá fái gört, Edda 27; hafa mörg orð um e-t, Ld. 268; hafa tvímæli á e-u, to discuss, doubt, speak diffidently of a thing, Lv. 52; hafa viðrmæli um e-t, to use mocking words, Nj. 89; hafa nafn Drottins í hégóma, to take the Lord’s name in vain, Fms. i. 310; (hann var) mjök hafðr við mál manna, much used to, versed in lawsuits, Dropl. 8: hafa sik til e-s, to use oneself to a thing, i. e. to do a mean, paltry thing; þeir er til þess vilja hafa sik, at ganga í samkundur manna úboðit, Gþl. 200; ef hann vill sik til þessa hafa, Fms. i. 99: hafa sik við, to exert oneself; skaltú ok verða þik við at hafa um þetta mál, ef þú getr þat af þér fært, Grett. 160: hafa e-n at skotspæni, to use one as a target, Nj. 222; hafa e-n at hlífi-skildi sér, to use one as a shield, 262; hafa e-n at ginningar-fifli, auga-bragði, háði, hlátri, Hm. 133, Nj. 224, passim.

IV. to have, hold, maintain, of a state or condition; hafa vináttu við e-n, to maintain friendship with one, Sks. 662; hafa vanmátt, to continue sick, Eg. 565; hafa hættu-mikit, to run a great risk, Nj. 149; hafa vitfirring, to be insane, Grág. i. 154; hafa heilindi, to have good health, 26, Hm. 67; hafa burði til e-s, to have the birthright to a thing. Eg. 479; hafa hug, áræði, hyggindi, to have the courage …, Hom. 28; hafa vit ( to know), skyn, greind … á e-u, to have understanding of a thing; hafa gaman, gleði, skemtun, ánægju af e-u, to have interest or pleasure in a thing; hafa leiða, ógeð, andstygð, hatr, óbeit á e-u, to dislike, be disgusted with, hate a thing; hafa elsku, mætr, virðing á e-u, to love, esteeem … a thing; hafa allan hug á e-u, to bend the mind to a thing; hafa grun á e-m, to suspect one; hafa ótta, beyg af e-u, to fear a thing; and in numberless other phrases.

2. with prepp.:

α. hafa e-t frammi (fram), to carry out, hold forth; hafa frammi róg, Nj. 166; hafa mál fram, to proceed with a suit, 101; stefnu-för, 78; heitstrengingar, Fms. xi. 103; ok öll lögmælt skil frammi hafa, and discharge all one’s official duties, 232; var um búit en ekki fram haft, all was made ready, but nothing done, viii. 113; beini má varla verða betri en hér er frammi hafðr, xi. 52; hafðú í frammi ( use) kúgan við þá uppi við fjöllin, Ísl. ii. 215; margir hlutir, þó at hann hafi í frammi, Sks. 276.

β. hafa mikit, lítið fyrir e-u, to have much, little trouble about a thing; (hence fyrir-höfn, trouble.)

γ. hafa við e-m (afl or the like understood), to be a match for one, Fms. vii. 170, Lv. 109, Nj. 89, Eg. 474, Anal. 176; hafa mikit, lítið við, to make a great, little display; (hence við-höfn, display, pomp); hann söng messu ok hafði mikit við, he sang mass and made a great thing of it, Nj. 157; þú hefir mikit við, thou makest a great show of it, Boll. 351; hann bað jarl leita, hann hafði lítið við þat, he did it lightly, Nj. 141; haf ekki slíkt við, do not say so, Ld. 182.

B. To take, carry off, win, wield, [closely akin to Lat. capere]:

I. to catch, take, esp. in the phrase, hafa ekki e-s, to miss one; hann kemsk á skóg undan, ok höfðu þeir hans ekki, he took to the forest and they missed him, Nj. 130; ekki munu vér hans hafa at sinni, we sha’nt catch him at present, Fms. vi. 278; hafða ek þess vætki vífs, Hm. 101; þeygi ek hana at heldr hefik, 95: in swearing, tröll, herr, gramir hafi þik, the trolls, ghosts, etc. take thee! tröll hafi líf, ef …, Kormak; tröll hafi Trefót allan! Grett. (in a verse); tröll hafi þína vini, tröll hafi hól þitt, Nj.; herr hafi Þóri til slægan, confound the wily Thorir! Fms. vi. 278, v. l. (emended, as the phrase is wrongly explained in Fms. xii. Gloss.); gramir hafi þik! vide gramr.

II. to carry, carry off, bring; hafði einn hjartað í munni sér, one carried the heart off in his mouth, Nj. 95; hann hafði þat ( brought it) norðan með sér, Eg. 42; hafði Þórólfr heim marga dýrgripi, 4; hann hafði með sér skatt allan, 62; skaltú biðja hennar ok hafa hana heim hingat, Edda 22; fé þat er hann hafði ( had) út haft ( carried from abroad), Gullþ. 13; á fimm hestum höfðu þeir mat, Nj. 74; bókina er hann hafði ( had) út haft, Fms. vii. 156; konungr hafði biskup norðr til Björgynjar með sér, viii. 296; biskup lét hann hafa með sér kirkju-við ok járn-klukku, Landn. 42; hann hafði með sér skulda-lið sitt ok búferli, Eb. 8; hann tók ofan hofit, ok hafði með sér flesta viðu, id.; ok hafa hana í brott, Fms. i. 3; tekr upp barnit, ok hefir heim með sér, Ísl. ii. 20; hann hafði lög út hingat ór Noregi, he brought laws hither from Norway, Íb. 5; haf þú heim hvali til bæjar, Hým. 26; ok hafa hann til Valhallar, Nj. 119.

III. to take, get; hann hafði þá engan mat né drykk, he took no food nor drink, Eg. 602; hann hafði eigi svefn, he got no sleep, Bs. i. 139.

2. to get, gain, win; öfluðu sér fjár, ok höfðu hlutskipti mikit, Eg. 4; eigi þarftú at biðja viðsmjörs þess, þvíat hann mun þat alls ekki hafa, né þú, for neither he nor thou shall get it, Blas. 28; jarl vill hafa minn fund, he will have a meeting with me, 40, Skv. 1. 4: the sayings, hefir sá jafnan er hættir, he wins that risks, ‘nothing venture, nothing have,’ Hrafn. 16; sá hefir krás er krefr, Sl. 29.

3. phrases, hafa meira hlut, to get the better lot, gain the day, Nj. 90, Fms. xi. 93; hafa gagn, sigr, to gain victory, ix. 132, Eg. 7, Hkr. i. 215, Ver. 38; hafa betr, to get the better; hafa verr, miðr, to have the worst of it, Fms. v. 86, Þorst. S. St. 48, passim; hafa mál sitt, to win one’s suit, Grág. i. 7, Fms. vii. 34; hafa kaup öll, to get all the bargain, Eg. 71; hafa tafl, to win the game, Fms. vii. 219; hafa erendi, to do one’s errand, succeed, Þkv. 10, 11, Fas. ii. 517: hafa bana, to have one’s bane, to die, Nj. 8; hafa úsigr, to be worsted, passim; hafa úfrið, to have no peace; hafa gagn, sóma, heiðr, neisu, óvirðing, skömm, etc. af e-u, to get profit, gain, honour, disgrace, etc. from a thing; hafa e-n í helju, to put one to death, Al. 123; hafa e-n undir, to get one under, subdue him, Nj. 95, 128; höfum eigi, sigrinn ór hendi, let not victory slip out of our hands, Fms. v. 294.

4. to get, receive; hann hafði góðar viðtökur, Nj. 4; hón skal hafa sex-tigi hundraða, 3; skyldi Högni hafa land, 118; selja skipit, ef hann hafði þat fyrir ( if he could get for it) sem hann vildi; Flosi spurði í hverjum aurum hann vildi fyrir hafa, hann kvaðsk vildu fyrir hafa land, 259; hafa tíðindi, sögur af e-m, to have, get tidings of or from one, Ld. 28; hafa sæmd, metorð óvirðing, to get honour, disgrace from one’s hands, Nj. 101; hafa bætr, to get compensation, Grág. i. 188; hafa innstæðuna eina, id.; hafa af e-m, to have the best of one, cheat one.

IV. to carry, wear, of clothes, ornaments, weapons:

1. of clothes, [cp. Lat. habitus and Icel. höfn = gear]; hafa hatt á höfði, Ld. 28; hafa váskufl yztan klæða, … þú skalt hafa undir ( wear beneath) hin góðu klæði þín, Nj. 32; hann hafði blán kyrtil, … hann hafði svartan kyrtil, Boll. 358; hafa fald á höfði, to wear a hood; hón hafði gaddan rautt á höfði, Orkn. 304; hann hafði um sik breitt belti, he wore a broad belt, Nj. 91; hafa fingr-gull á hendi, 146: to have about one’s person, vefja saman ok hafa í pungi sínum, Edda 27; hlutir sem mönnum var títt at hafa, Fms. xi. 128.

2. of weapons, to wield, carry; spjót þat er þú hefir í hendi, Boll. 350; hafa kylfu í hendi sér, to have a club in one’s hand, Fms. xi. 129; hafa staf í hendi, to have a stick in the hand, Bárð.; Gunnarr hafði atgeirinn ok sverðit, Kolskeggr hafði saxit, Hjörtr hafði alvæpni, Nj. 93; hann hafdi öxi snaghyrnda, Boll. 358; hann hafði kesjuna fyrir sér, he held the lance in rest, Eg. 532.

V. here may be added a few special phrases; hafa hendr fyrir sér, to grope, feel with the hands (as in darkness); hafa vit fyrir sér, to act wisely; hafa at sér hendina, to draw one’s hand back, Stj. 198; hafa e-t eptir, to do or repeat a thing after one, Konr.; hafa e-t yfir, to repeat (of a lesson): hafa sik, to betake oneself; hafa sik til annarra landa, Grett. 9 new Ed.; hann vissi varla hvar hann átti at hafa sik, he knew not where ( whither) to betake himself, Bs. i. 807; hefir hann sik aptr á stað til munklífisins, Mar.

C. Passing into the sense of hefja (see at the beginning); hafa e-t uppi, to heave up, raise; hafa flokk uppi, to raise a party, to rebel, Fb. ii. 89: hafa uppi færi, net, a fisherman’s term, to heave up, take up the net or line, Háv. 46; Skarphéðinn hafði uppi ( heaved up) öxina, Nj. 144: hafa uppi tafl, to play at a game, Vápn. 29; þar vóru mjök töfl uppi höfð ok sagna-skemtan, Þorf. Karl. 406, v. l.: hafa e-n uppi, to hold one up, bring him to light; svá máttu oss skjótast uppi hafa, Fær. 42: metaph. to reveal, vándr riddari hafði allt þegar uppi, Str. 10.

2. with the notion to begin; Bárðr hafði uppi orð sín ( began his suit) ok bað Sigríðar, Eg. 26, Eb. 142; hafa upp stefnu, to begin the summons, Boll. 350; hafa upp ræður, to begin a discussion; ræður þær er hann hafði uppi haft við Ingigerði, Fms. iv. 144, where the older text in Ó. H. reads umræður þær er hann hafði upp hafit (from hefja), 59; cp. also Vsp., þat langniðja-tal mun uppi hafat (i. e. hafit) meðan öld lifir, 16, (cp. upp-haf, beginning); þó at ek hafa síðarr um-ræðu um hann, better þó at ek hafa (i. e. hefja) síðarr upp ræðu um hann, though I shall below treat of, discuss that, Skálda (Thorodd) 168; er lengi hefir uppi verit haft síðan (of a song), Nj. 135; cp. also phrases such as, hafa á rás, to begin running, take to one’s heels, Fms. iv. 120, ix. 490; næsta morgin hefir út fjörðinn, the next morning a breeze off land arose, Bs. ii. 48: opp. is the phrase, hafa e-t úti, to have done, finished; hafa úti sitt dags-verk, Fms. xi. 431; hafa úti sekt sína, Grett. 149.

D. Passing into the sense of a lost strong verb, hafa, hóf (see at the beginning), to behave, do, act:

I. with an adverb, hafa vel, ílla, or the like, to behave, and in some instances to do well or badly, be happy or unhappy,

α. to behave; en nú vil ek eigi verr hafa en þú, Fms. iv. 342; þeir sögðu at konungr vildi verr hafa en þeir, 313; hefir þú ílla ór (málum or the like understood) haft við mik, Fs. 140; ólikr er Gísli öðrum í þolinmæði, ok hefir hann betr en vér, Gísl. 28.

β. to do so and so (to be happy, unhappy); verr hafa þeir er trygðum slitu, Mkv. 3; ílla hefir sá er annan svíkr, 18; vel hefir sá er þat líða lætr, 6; vel hefir sá ( he is happy) er eigi bíðr slíkt íllt þessa heims, Fms. v. 145; hvílíkt hefir þú, how dost thou? Mar.; hafa hart, to do badly, to be wretched; at sál Þorgils mætti fyrir þær sakir eigi hart hafa, Sturl. iii. 292, Mar.; Ólafr hafði þá hölzti ílla, O. was very poorly, D. N. ii. 156; þykisk sá bezt hafa ( happiest) er fyrstr kemr heim, Fms. xi. 248; þá hefir hann bazt af hann þegir, i. e. that is the best he can do if he holds his tongue, Hm. 19; þess get ek at sá hafi verr ( he will make a bad bargain) er þik flytr, Nj. 128; úlfgi hefir ok vel, the wolf is in a bad plight, Ls. 39; mun sá betr hafa er eigi tekr við þér, id.; betr hefðir þú, ef …, thou wouldest do better, if …, Akv. 16.

γ. adding sik; hafa sik vel, to behave well, Fms. x. 415, Stj. 436.

II. with the prep. at, to do, act, (hence at-höfn, at-hæfi, act, doing); hann lét ekki til búa vígs-málit ok engan hlut at hafa, Nj. 71; en ef þeim þykkir of lítið féit tekit, þá skulu þeir hafa at hit sama, to act in the same way, Grág. ii. 267; hvatki es þeir hafa at, Fms. xi. 132; hann tók af þér konuna, en þú hafðir ekki at, but thou didst not stir, didst take it tamely, Nj. 33; bæði munu menn þetta kalla stórvirki ok íllvirki, en þó má nú ekki at hafa, but there is no help for it, 202; eigi sýnisk mér meðal-atferðar-leysi, at vér höfum eigi at um kvámur hans, i. e. that we submit tamely to his coming, Fs. 32: absol., viltú þess freista, ok vita þá hvat at hafi, wilt thou try and see how it will do? Bjarn. 27; en nú skaltú fara fyrir, ok vita hvat at hafi, Bs. i. 712.

III. phrases, hafa hátt, to be noisy, talk loud, Fms. i. 66; við skulum ekki hafa hátt ( do not cry loud) hér er maðr á glugganum, a lullaby song; hafa lágt, to keep silent; hafa hægt, to keep quiet; hafa sik á (í) hófi, to compose oneself, Ls. 36; hafa í hótum við e-n, to use threatening ( foul) language, Fb. i. 312; hafa í glett við e-n, to banter one, Fms. viii. 289; hafa íllt at verki, to do a bad deed, Ísl. ii. 184.

E. Passing into the sense of the verb hæfa (see at the beginning), to aim at, hit, with dat.:

I. to hit; svá nær hafði hausinum, at …, the shot so nearly hit the head, that …, Fms. ii. 272; þat sama forað, sem henni hafði næst váða, those very precipices from which she had so narrow an escape, Bs. i. 200, Fms. ix. 357; nær hafði nú, at skjótr mundi verða okkarr skilnaðr, Al. 124; nær hafði okkr nú, it struck near us, it was a narrow escape, Fms. viii. 281; kvaðsk svá dreymt hafa ( have dreamed), at þeim mundi nær hafa, ix. 387, v. l.; ok er nær hafði at skipit mundi fljóta, when the ship was on the point of floating, Ld. 58; ok hafði svá nær (it was within a hair’s breadth), at frændr Þorvalds mundu ganga at honum, Nj. 160; ok hafði svá nær at þeir mundi berjask, Íb. 11, cp. Bs. i. 21: the phrase, fjarri hefir, far from it! Edda (in a verse).

2. to charge; eigi em ek þar fyrir sönnu hafðr, I am not truly aimed at for that, ‘tis a false charge, Eg. 64; þeim manni er fyrir sökum er hafðr, i. e. the culprit, Grág. i. 29; cp. the mod. phrase, hafa á e-u, to make a charge of a thing; það varð ekki á því haft, they could not make a case for a charge of it.

II. metaph. to be the ground or reason for, (hence til-hæfa, reason, fact, foundation); til þess ætla vitrir menn þat haft at Ísland sé Tile (i. e. Thule) kallað, at …, learned men suppose that is the reason that Iceland is called Thule, that …, Landn. (pref.); mikit mun til haft, er einmæli er um (there must be some reason for it, because all people say so), Þorgils segir, eigi er fyrir haft ( there is no ground whatever for it), at ek mæla betr fyrir griðum en aðrir menn, Ísl. ii. 379; vér hyggjum þat til þess haft vera, at þar hafi menn sésk, we believe the substance of the story is that men have been seen there, Fms. xi. 158; hvat er til þess haft um þat (what is the truth of the matter?), hefir sundr-þykki orðit með ykkr? Boll. 364: in the saying, hefir hverr til síns ágætis nokkut, every one gets his reputation for something, Nj. 115.

2. to happen, coincide; hefir svá til, at hann var þar sjálfr, Fms. xi. 138, v. l.

β. the phrase, hafa mikit (lítið) til síns máls, to have much ( little) reason for one’s tale, i. e. to be much, little, in the right, Fms. vii. 221, xi. 138 (v. l.), Nj. 88: um þenna hefir svá stórum, it matters so much with this man, (v. l. for mun stórum skipta), Fms. xi. 311.

F. REFLEX. to keep, dwell, abide, but only of a temporary shelter or abode, cp. Lat. habitare, (cp. also höfn, a haven); hann hefsk á náttartíma niðri í vötnum, at night-time he keeps down in the water, Stj. 77: to live, þeir höfðusk mjök í kaupferðum, they spent much of their life in travelling, Hkr. i. 276; hann hafðisk löngum í bænum, Bs. i. 353.

β. with prep. við; hér mun ek við hafask ( I will stay here) en þú far til konungs, Fb. ii. 125; hafðisk hann við á skógum eðr í öðrum fylgsnum, 302; því at hann hafðisk þá á skipum við, Fms. viii. 44; hvílsk heldr ok hafsk við í því landi, rest and stay in that land, Stj. 162; Ásgeirr hafðisk við uppi í dalnum, Sd. 154; hafask lind fyrir, to cover oneself with a shield (?), Vsp. 50; hafask hlífar fyrir, to be mailed in armour, Hkm. 11.

2. hafask at, to do, behave (cp. D. above); vóru þeir þá svá móðir, at þeir máttu ekki at hafask, Fms. ii. 149; en síðan skulut þér at hafa slíkt sem ek kann fyrir segja, i. 158; þat eitt munu við at hafask, at ek mun betr göra en þú, Nj. 19; Lambi sá hvat Steinarr hafðisk at, Eg. 747.

3. hafask vel, to do well, thrive; vaxa ok vel hafask, to wax and do well, Hm. 142; nú er þat bæn mín, at þér hafisk við vel, that you bear yourself well up, Fms. ix. 497; Jungfrúin hafðisk vel við í ferðinni, x. 86; at fé hans mundi eigi hafask at betr at meðal-vetri, Grág. ii. 326.

4. recipr., hafask orð við, to speak to one another; ok er þat ósiðlegt, at menn hafisk eigi orð við, Fs. 14; þar til er þeir hafask réttar tölur við, N. G. L. i. 182.

II. part. hafandi is used in the sense of having conceived, being with child; þá verit hann varr við at hón var hafandi, 656 B. 14; hón skyldi verða hafandi at Guðs syni, id.; generally, allt þat er hafanda var lét burð sinn ok ærðisk, Fms. vii. 187; svá sem hón verðr at honum hafandi, Stj. 178; (hence barns-hafandi, being with child.)

G. The word hafa is in the Icel., as in other Teut. languages, used as an auxiliary verb with a part. pass. of another verb, whereby a compound preterite and pluperfect are formed as follows:

I. in transitive verbs with acc. the participle also was put in acc., agreeing in gender, number, and case with the objective noun or pronoun; this seems to have been a fixed rule in the earliest time, and is used so in all old poems down at least to the middle of the 11th century, to the time of Sighvat (circ. A. D. 990–1040), who constantly used the old form,—átt is an apostrophe for átta in the verse Ó. H. 81:

1. references from poets, Gm. 5, 12, 16; þá er forðum mik fædda höfðu, Vsp. 2; hverr hefði lopt lævi blandit eðr ætt jötuns Óðs mey gefna, 29; þær’s í árdaga áttar höfðu, 60: ek hafða fengna konungs reiði, Ad. 3; en Grjótbjörn um gnegðan hefir, 18; mik hefir marr miklu ræntan, Stor. 10; þó hefir Míms-vinr mér um fengnar bölva bætr, 22: gaupur er Haraldr hafi sveltar, Hornklofi: Loka mær hefir leikinn allvald, Ýt. 7; sá hafði borinn brúna-hörg, 14; jarlar höfðu veginn hann, 15: ek hef orðinn ( found) þann guðföðr (verða is here used as trans.), Hallfred; höfum kera framðan, id.: hann hefir litnar, sénar, hár bárur, Ísl. ii. 223, thus twice in a verse of A. D. 1002; göngu hefik of gengna, Korm. (in a verse); hann hafði farna för, Hkr. i. (Glum Geirason); ek hefi talðar níu orustur, Sighvat; þú hefir vanðan þik, id.; ér hafit rekna þá braut, Ó. H. 63 (Óttar Svarti); hann hefir búnar okkr hendr skrautliga, Sighvat (Ó. H. 13); þeir hafa færð sín höfuð Knúti, id.; hvar hafit ér hugðan mér sess, id.; hafa sér kenndan enn nørðra heims enda, id.; Sighvatr hefir lattan gram, id.; hefir þú hamar um fólginn, Þkv. 7, 8; þú hefir hvatta okkr, Gkv. 6; ek hefi yðr brennda, Am. 39, cp. 56; hefi ek þik minntan, 81; hefir þú hjörtu tuggin, Akv. 36; hefir þú mik dvalðan, Hbl. 51; ek hefi hafðar þrár, I have had throes, Fsm. 51; en ek hann görvan hef-k, svá hefi ek studdan, 12 (verse 13 is corrupt); hann hefir dvalða þik, Hkv. Hjörv. 29; lostna, 30; mik hefir sóttan meiri glæpr, 32; ek hefi brúði kerna, id.; þú hefir etnar úlfa krásir, opt sár sogin, Hkv. 1. 36; sá er opt hefir örnu sadda, 35; hefir þú kannaða koni óneisa, 23; þá er mik svikna höfðut, Skv. 3. 55; hann hafði getna sonu, Bkv. 8; þann sal hafa halir um görvan, Fm. 42; bróður minn hefir þú benjaðan, 25; er hann ráðinn hefir, 37; sjaldan hefir þú gefnar vargi bráðir, Eg. (in a verse).

2. references from prose; this old form has since been turned into an indecl. neut. sing. part. -it. The old form was first lost in the strong verbs and the weak verbs of the first conjugation: in the earliest prose both forms are used, although the indecl. is more freq. even in the prose writers, as Íb., the Heiðarv. S., the Miracle-book in Bs., Njála, Ó. H., (Thorodd seems only to use the old form,) as may be seen from the following references, Björn hafði særða þrjá menn, Nj. 262; hann mundi hana hafa gipta honum, 47; hann hafði þá leidda saman hestana, 264: ek hefi sendan mann, Ísl. (Heiðarv. S.) ii. 333; ek nefi senda menn, id.: hafa son sinn ór helju heimtan, Bs. (Miracle-book) i. 337; en er þeir höfðu niðr settan sveininn, 349; hann hafði veidda fimm tegu fiska, 350: er þér hefir ílla neisu gorva, Ó. H. 107: þá hefi ek fyrri setta þá í stafrófi, Skálda (Thorodd) 161; þar hefi ek við görva þessa stafi fjóra, id.; hafa hann samsettan, 167: góða fylgd hefir þú mér veitta, Þorst Síðu H. 2: sagði, at Ólafr konungr hafði sendan hann, Bs. i. 11: Þyri, er hertogi hafði festa nauðga, Fms. x. 393 (Ágrip): hefi ek þá svá signaða ok magnaða, v. 236: hefir sólin gengna tvá hluti, en einn úgenginn, K. Þ. K. 92 (Lund’s Syntax, p. 12).

β. again, neut. indecl., hana hafði átt fyrr Þoróddr, Ísl. ii. 192: hón hafði heimt húskarl sinn …, Ísl. (Heiðarv. S.) ii. 339; hann hefir ekki svá vel gyrt hest minn, 340; hefir þú eigi séð mik, 341; hve hann hafði lokkat hann. id.; gistingar hefi ek yðr fengit, 343: þeir höfðu haft úfrið ok orrostur, Íb. 12; hann hafði tekið lögsögu, 14: stafr er átt hafði Þorlákr, Bs. (Miracle-book) i. 340; er þær höfðu upp tekit ketilinn ok hafit …, 342; göngu es hann hafði gingit, 344; es sleggjuna hafði niðr fellt, 346; sem maðr hefði nýsett (hana) niðr, id.; jartein þá er hann þóttisk fingit hafa, 347; hafði prestrinn fært fram sveininn, 349: hjálm er Hreiðmarr hafði átt, Edda 73: hafa efnt sína heitstrenging, Fms. (Jómsv. S.) xi. 141: slíkan dóm sem hann hafði mér hugat, Ó. H. 176, etc. passim:—at last the inflexion disappeared altogether, and so at the present time the indecl. neut. sing. is used throughout; yet it remains in peculiar instances, e. g. konu hefi eg mér festa, Luke xiv. 20, cp. Vídal. ii. 21. ☞ This use of the inflexive part. pass. may often serve as a test of the age of a poem, e. g. that Sólarljóð was composed at a later date may thus be seen from verses 27, 64, 72, 73, 75, 79; but this test is to be applied with caution, as the MSS. have in some cases changed the true forms (-inn, -ann, and -it, -an being freq. abbreviated in the MSS. so as to render the reading dubious). In many cases the old form is no doubt to be restored, e. g. in vegit to veginn, Fm. 4, 23; búit to búinn, Hkv. Hjörv. 15; borit to borinn, Hkv. 1. 1; beðit to beðinn, Fsm. 48; orðit to orðin, Og. 23; roðit to roðinn, Em. 5; brotið to brotinn, Vkv. 24, etc.: but are we to infer from Ls. 23, 26, 33, that this poem is of a comparatively late age?

II. the indecl. neut. sing. is, both in the earliest poems and down to the present day, used in the following cases:

1. with trans. verbs requiring the dat. or gen.; ek hefi fengit e-s, hann hafði fengit konu; hafa hefnt e-s, Fms. xi. 25; sú er hafði beðit fjár, Þkv. 32; stillir hefir stefnt mér, Hkv. Hjörv. 33, and so in endless cases.

2. in the reflex. part. pass.; þeir (hann) hafa (hefir) látisk, farisk, sagsk, etc.

3. in part. of intrans. neut. verbs, e. g. þeir þær (hann, hón), hafa (hefir) setið, staðit, gengit, legit, farit, komit, verit, orðit, lifað, dáit, heitið …, also almost in every line both of prose and poetry.

4. in trans. verbs with a neut. sing. in objective case the difference cannot be seen.

☞ The compound preterite is common to both the Romance and Teutonic languages, and seems to be older in the former than in the latter; Grimm suggests that it originated with the French, and thence spread to the Teutons. That it was not natural to the latter is shewn by the facts, that

α. no traces of it are found in Gothic, nor in the earliest Old High German glossaries to Latin words.

β. in the earliest Scandinavian poetry we can trace its passage from declinable to indeclinable.

γ. remains are left in poetry of a primitive uncompounded preterite infinitive, e. g. stóðu = hafa staðit, mundu, skyldu, vildu, etc., see Gramm. p. xxv, col. 2. ☞ We may here note a curious dropping of the verb hefir, at ek em kominn hingat til lands, ok verit áðr ( having been) langa hríð utan-lands, Ó. H. 31, cp. Am. 52; barn at aldri, en vegit slíka hetju sem Þorvaldr var, Glúm. 382. On this interesting matter see Grimm’s remarks in his Gramm. iv. 146 sqq.

* * *

(legg, lagða, lagiðr, lagðr, laginn), v.

1) to lay, place (Már hafði lagt höfuð sitt í kné Rannveigar);

leggja net, to lay a net;

2) to put;

leggja eld í, to put fire to;

leggja söðul á hest, to put a saddle on a horse;

leggja árar upp, to lay up the oars, give up pulling;

leggja ofan segi, to haul down, take in the sails;

leggja at jörðu, at velli (or við jörðu, við velli), to overthrow, slay, kill;

leggja hlut sinn, to lose one’s lot, be worsted;

3) to lay, drop, of a beast (hvelparnir, er eigi vóru lagðir);

4) to lay, make, build;

leggja garða, to make fences;

5) to appoint, fix (leggja stefnu, leika, bardaga);

6) to tax, value (hann lagði hálft landit fyrir sex tigi silfrs);

leggja e-n úgildan, to award no fine for, put no price on;

leggja at léttu, to make light of;

7) to settle;

leggja sakar, to settle strife;

leggja lög, to lay down laws;

leggja leið sína, to take a direction;

hann lagði mjök kvámur sínar í Ögr, he was in the habit of coming often to O.;

8) to allot, assign (þér mun lagit verða at vera einvaldskonungr yfir Noregi);

hvat mun til líkna lagt Sigurði, what comfort is there appointed for S.?;

þér var lengra líf lagit, a longer life was destined for thee;

9) to lay out, pay, discharge;

leggja at veði, to give as bail;

leggja á hættu, to risk;

leggja á mikinn kostnað, to run into great expenses;

leggja líf á, to stake one’s life on a thing;

leggja fé til höfuðs e-m, to set a price on one’s head;

10) to lay a ship’s course, stand of or on, sail, absol., or the ship in dat. or acc., lét hann blása herblástr ok leggja út ór höfninni, and sailed out of the harbour;

leggja at, to land (lagði hann at við Sundólfsstaði);

in a naval battle, to attack (lögðu þeir þá at þeim);

leggja undir land, to stand in towards land;

fig. to give in;

leggja (skip) í rétt, to drift or run before the wind;

11) to set off, start;

leggja á flótta, to take toftight;

leggja eptir e-m, to pursue;

leggja upp, to start on a journey;

12) to stab, thrust, with a weapon (Þ. leggr hann spjóti til bana);

13) impers. it turns, is driven in a direction (of smoke, smell, fire);

hingat leggr allan reykinn, all the smoke blows hitherward;

to freeze over, be covered with snow or ice (þá er ísa lagði á vötn);

leggja nær, to be on the brink of;

nær lagði þat úfœru einu sinni, it had well nigh come to a disaster;

14) with preps.:

leggja e-t af, to cede, give up (H. bróðir hans lagði af við hann sinn part í eyjunni);

to leave off, desist from (legg af héðan af versagørð, sagði erkibiskup);

leggja af fénað, to slaughter cattle;

leggja e-t aptr, to give back, return (báðu mik leggja aptr taflit);

leggja at, leggja at landi, to land;

leggja at e-m, to attack;

leggja e-t á e-n, to impose, lay (a burden, tax) upon one (leggja skatt, skyldir, yfirbót á e-n);

leggja e-t á við e-n = leggja e-t á e-n;

leggja stund, kapp, hug á e-t, to take pains about, great interest in, a thing;

leggja ást, elsku, mætur á e-t, to feel love, affection, interest for a thing, to cherish a thing or person;

leggja fæð, öfund, hatr á, to take dislike, envy, hatred to;

leggja móti e-m, to oppose, contradict one;

leggja e-t til, to furnish, contribute, as one’s share (hvern styrk hefir móðir mín til lagit með þér?);

leggja fátt til, to say little, be reserved;

leggja lof til, to give praise to;

leggja gott (illt) til e-s, to lay a good (or ill) word to one, to interfere in a friendly (or unfriendly) manner;

leggja e-t til lofs e-m, to put a thing to a person’s credit;

leggja e-t til orðs, to talk about;

leggja e-m e-t til ámælis, orðs, to blame one for a thing;

leggja e-t undir or undir sik, to conquer, vanquish (Knútr konungr lagði allt land undir sik íNoregi);

leggja e-t undir e-n, to submit a matter to a person, refer to (þeir höfðu lagit mál undir Njál);

leggja undir trúnað e-s, to trust;

ok er þat mjök undir hann lagit, it depends much on him;

leggja e-t undir þegnskap sinn, to assert on one’s honour;

leggja e-t upp við e-n, to hand over to one;

leggja e-t eigi langt upp, not to make much of, to make light of (eigi legg ek slíkt langt upp);

leggja e-t við e-t, to add to (leggja aðra tölu við aðra);

leggja við líf sitt, höfuð sitt, to stake one’s life;

leggja við sekt, to fix a fine;

15) refl., leggjast.

* * *

a causal of liggja, q. v.; pres. legg, pl. leggjum; pret. lagði; subj. legði; imperat. legg or leggðú; part. lagiðr, lagið, lagit; contr. lagðr, lögð, lagt; part. laginn, Fb. ii. 386, which form is in mod. Icel. used as an adjective only; a part. pass. lagztr, lögzt, lagzt, Fas. ii. 345, and in mod. usage: [Ulf. lagjan = τιθέναι; A. S. lecgan; Engl. lay; O. H. G. legjan; Germ. legen; Swed. lägga; Dan. lægge]:—to lay.

A. Prop. to lay, place; ok lagði hann á altara, Ver. 14; er hann var lagiðr á bálit, Hkr. i. 32; á lúðr lagiðr, Vþm.; vóru steinar lagðir í hring utan um, Eg. 486; Már lá útar á bekk, ok hafði lagt höfuð sitt í kné Rannveigar, Sturl. i. 13; leggja net, to lay a net, K. Þ. K. 88:—to lay down, leggja sinn aldr, Ht.

2. to put; leggja band um, umhverfis, to fasten a string round the body, Eg. 340; leggja saman augun, to put the eyes together, shut them, id.; leggja eld í, to put fire to, Nj. 74, 131; leggja hendr at síðum mér, Fms. x. 331; leggja stýri í lag, to put it right, Hkr. i. 32; leggja ofan segl ok viðu, to haul down, take in the sails, Fms. iv. 372, ix. 23; l. lénur, söðul, á hest, to put a saddle on a horse, Nj. 74, Landn. 151; l. á hest, or leggja á (simply), to saddle; leggja hapt á hest, Grág. i. 436; l. mark á, of sheep, 426; l. hús ofan, to pull it down, Bs. i. 163; l. klyfjar ofan, to unload a horse, K. Þ. K. 94; l. klyfjar upp, to pack a horse, N. G. L. i. 349; l. árar upp, to lay up the oars, give up pulling, Edda 36: the mod. phrase, leggja árar í bát, to give a thing up, lose heart; l. fyrir lið, to give up, see lið; fyrir lagðr, outworn, exhausted, Mar. 1060, Fas. ii. 278.

3. leggja at jörðu, at velli (or við jörðu, við velli), to overthrow, make bite the dust, Nj. 117, Eg. 426, Fms. vii. 296, viii. 43, x. 257, Njarð. 378; leggja fyrir borð, to put overboard, metaph. to forsake, Clem. 47; leggja í leg, to lay waste, Grág. ii. 278; leggja hlut sinn, to lay down or lose one’s lot, be worsted, Sturl. iii. 103: leggja mál í görð, to put into court, Nj. 88, 101; l. mál í umræðu, to put it to discussion, Orkn. 426; l. mál til sætta, Nj. 111.

4. to lay, drop, of a beast; hvelparnir er eigi vóru lagðir, Fb. i. 104.

II. metaph. in a mental sense; leggja stund, starf, hug, kapp … á e-t, to study a thing, take pains about, interest in it; as also, leggja ást, elsku, mætr á e-t, to feel love, affection, interest for, to love, cherish a thing or person; and again, leggja fæð, öfund, hatr … á, to take dislike, envy to, Al. 95, Ísl. ii. 197, Nj. 31, 46, Eg. 42, 418, Ld. 60, Fb. ii. 229, Fms. i. 31: freq. in old and mod. usage, thus, Sturla lagði mikinn hug á, at láta rita sögu-bækr eptir bókuni þeim er Snorri setti saman, Sturl. ii. 123; leggja e-t e-m til orðs, ámælis, to put a thing to a person’s blame, blame him for it, Nj. 62, 85, 138, 246, Ld. 250; l. e-t til lofs e-m, to laud one, put a thing to a person’s credit, Fms. x. 98.

2. with prepp.; leggja á, to impose, put upon; leggja skyldir, skatt … á, Fms. x. 51, 93, Rb. 394:—leggja af, to leave off, cease doing; legg af héðan af versa-görð, sagði erkibiskup, ok stúdera heldr í kirkjunnar lögum, Bs. i. 799:—leggja e-t fyrir sik, to set a task before one, Fms. ii. 103, xi. 157:—leggja til, to add to, xi. 51, Hom. 138:—leggja undir or undir sik, to lay under oneself, conquer, vanquish, Fms. i. 3, x. 35, Eg. 12, Stj. 46, 146; leggja e-t undir þegnskap sinn, to assert on one’s honour, Grág. i. 29, Nj. 150; leggja e-t undir e-n, to submit it to a person, refer to, 105; l. e-t undir trúnað e-s, to trust, Fms. ix. 397; ok er þat mjök undir hann lagit, it depends much on him, Bjarn. 52:—leggja út, mod. to translate (út-legging):—leggja við, to add to, Grág. i. 22, Hom. 138, 155. Rb. 88, Al. 358.

III. to lay, place, found, build; leggja afla, Vsp. 7; leggja garða, to make fences, Rm. 12; leggja götur, to make roads, Dipl. iv. 12; leggja lúðra, to place right, adjust the bin, Gs. 3; leggja leið, to take a direction, Fas. i. 57; hann lagði mjök kvámur sínar í Ögr, he was in the habit of coming to O., Fbr. 30; leggja e-t í vana sinn, to make a habit of.

2. metaph. to lay, settle; leggja sakar, to settle strife, Vsp. 64; leggja landrétt, to settle the public rights, make laws, Sighvat; leggja lög, to lay down laws, of the three weird sisters ordering the fate of men, Vsp.:—to lay down, ordain, lagt er allt fyrir, all is predestined, Skv. I, Skm. 13, Ls. 48; era með löstum lögð æfi þér, Skv. 1, 33; hvat mun til líkna lagt Sigurði, 30; leggja á, to ordain, en þú hugfest þá hluti er ek segi þér, ok legg á þik, Bs. i. 199; ef þeir eru á lagðir ( ordered) fyrir váttum, Gþl. 439; þá hluti er ek hefi á lagt við þik, Eg. 738; leggja lög á, to make, lay down a law, Bs. i. 28: leggja ríkt á, to order peremptorily: of a spell, leggja á, to enchant; ‘mæli eg um og legg eg á!’ is in the tales the formula with which witches say the spell.

3. to appoint, fix, a meeting or the like; eru þá leikar lagðir í Ásbjarnar-nesi, Ld. 196; leikr var lagiðr á Hvítár-völlum, Eg. 188; þeir lögðu við landsmenn hálfs-mánaðar frið, 228; leggja stefnu með sér, Fms. i. 36; var lögð konunga-stefna í Elfi, vii. 62; leggja bardaga við e-n, xi. 418; l. með sér vináttu, Eg. 278; Augustus keisari lagði frið ( established peace) um allan heim, Edda.

IV. to tax, value (fjár-lag); hross eru ok lögð, hestr fjögurra vetra gamall við kú, Grág. i. 503; leggja lag á mjöl, ii. 404; ef fyrr er keypt en lag er á lagt, id.; leggja lag á varning manna, Ísl. ii. 126; þat þykkir mér jafnligast at þú leggir land svá dýrt, en ek kjósa hvárr okkarr leysa skal, … hann lagði hálft landit fyrir sex tigi silfrs, … er þú leggr svá údýrt Helgafells-land, Eb. 38; vil ek þat vinna til sætta at leggja son minn úgildan, Nj. 250; at Hallr af Síðu hafði lagit úgildan son sinn, ok vann þat til sætta, 251; leggja at léttu, to lay a tax on light, Fas. iii. 553.

V. to lay out, pay, discharge; leggja at veði, to give as bail, Edda 17; buðu at leggja sik í veð fyrir þessa menn, Nj. 163; leggja á hættu, to risk, Eg. 86; leggja á mikinn kostnað, to run into great expences, Eg. 43; leggja veð eðr fá vörzlu, Gþl. 389: leggja í kostnað, to expend, Fms. xi. 232; leggja sik í háska, veð, to put oneself in danger, to stake one’s life, vii. 263, Nj. 163:—leggja aptr, to pay back, Grett. 174 new Ed.; leggja líf á, to stake one’s life on a thing, Nj. 106, 178:—l. fram, to lay forth, lay out, exhibit (fram-lag); allan þann sóma er hann hefir fram lagit, Ld. 32; mikit muntú þurfa fram at leggja með honum, þvíat hón á allan arf eptir mik, Nj. 3; l. fram líf sitt, Eg. 426:—leggja til, to pay to, furnish, contribute, as one’s share; hvern styrk hefir móðir mín til lagit með þér, Nj. 7; hvat viltú þá til leggja? langskip tvau, 42; skortir mik eigi fé til at leggja fyrir farit, 128; kunni hann til alls góð ráð at leggja, Eg. 2; hefi ek þar til (lagit) mörg orð, 728; lét ek þar sælu-hús göra ok lagða fé til, Fms. vii. 122, Js. 4; þau ráð er Gregoríus lagði til, Fms. vii. 258; l. fé til höfuðs e-m, to set a price on one’s head, Nj. 112, Grett. passim:—metaph., leggja fátt til, to say little, be reserved, Nj. 88, 112; Gunnarr lagði ekki til, G. remained silent, 52; leggja lof til, to give praise to, Eg. 33; leggja orð í (til), to ‘lay a word to,’ say a word in a matter, remonstrate, Grág. i. 290; leggja gott, íllt til e-s, to lay a good (or ill) word to, to interfere in a friendly (or unfriendly) manner, Sturl. iii. 151 (til-lögur):—leggja hlut sinn, líf sitt, við, to risk one’s lot, stake one’s life, i. 162, Nj. 113, 218; l. sik allan við, to do one’s best, Eg. 738; l. sekt við, l. lögbrot við, of a penalty, Nj. 113, Eg. 352, H. E. i. 505:—leggja út, to lay out, pay, Vm. 33; of betting, Orkn. 200:—leggja fé upp, to lay up, invest; l. fé upp í jörð, Dipl. v. 21; lagða ek upp við minn kæra Orm biskup hálfan viðreka, I made it over to O., ii. 4; l. upp fé, to lay up, board.

VI. of direction, esp. as a naut. term, to stand off or on, lay a ship’s course, esp. from or towards a port, to or from an attack, to sail, proceed to sea, absol., or the ship in dat. or acc., leggja skip or skipi; þú skalt leggja fram sem þér líkar (place the ship to attack), Nj. 8; ok leggr fram skeiðina jafnfram skipi Rúts, id.; þeir leggja út undir eina ey ok bíða þar byrjar, 133; hann lagði skip sín inn á sundit, 271; þeir bjuggusk um sem skjótast ok lögðu út skipunum, Eg. 358; en er skipit var lagit út undir Fenhring, Fms. x. 64; Sigvaldi leggr skip sitt í miðja fylking ( lays his ship alongside of), xi. 126; þeir hittu drómund einn í hafi ok lögðu til níu skipum ok borðusk, … at lyktum lögðu þeir snekkjunum undir drómundinn, Hkr. iii. 353; leggja undir land, to stand in towards land, Eb. 126, where in a metaph. sense = to give in; lögðu þeir eigi inn í ósinn, en lögðu útarliga á höfnina, Ísl. ii. 126; bauð hann út leiðangri at liði ok skipum ok lagði ( stood) út til Staðs fyrir innan Þórsbjörg, Fms. i. 12; síðan leggja þeir í Löginn upp, Hkr. i. 32; Knútr konungr lagði þegar upp í ána ok at kastalanum, Fms. ix. 23, xi. 196; réru þeir langskipinu upp í ána ok lögðu til bæjar þess, Eg. 80; lögðu víkingar við þat frá, Landn. 223; þá lögðu þeir at nesi einu, Eg. 161; ok lögðu þar at landi, 203; lagði hann at ( landed) við Sundólfs-staði, Fms. ix. 483; en er þeir koma norðr at Hákonar-hellu þá lögðu þeir þar at, Hkr. i. 160: leggja at, to attack, in a naval battle (atlaga); lögðu þeir þá at þeim, Nj. 25, Eg. 81; munu vér leggja til orrostu við þá, Fms. vii. 257; létusk allir búnir at leggja at þeim Hákoni, id.; ef þeir leggja at, Jómsvíkingar, xi. 134:—leggja í rétt, to drift or run before the wind, skipverjar, þeir er sigla vildu, eðr þeir er í rétt vildu leggja skipit, Fbr. 59; mæltu þeir er leið sögðu at varligra væri at lægja seglit ok leggja skipit í rétt um nóttina, en sigla til lands at ljósum degi, Fms. ii. 64; þá kom andviðri ok leggja þeir í rétt, Bs. i. 420; þá lögðu þeir í rétt harðan, kom á stormr svá at eigi fengu þeir lengi í rétti legit, ok sigldu þeir þá við eitt rif, Bær. 5; þá kemr enn landviðri ok leggja cnn í rétt ok rekr vestr í haf, Bs. i. 483; þá lögðu þeir í rétt harðan, 484; féll veðrit ok görði lögn, lögðu þeir þá í rétt, ok létu reiða fyrir nokkurar nætr, Eg. 372.

2. without the notion of sea, to start; leggja á flótta, to turn to flight, fly, Fms. x. 241, xi. 341, 391, Orkn. 4, Hkr. i. 319, passim; leggja ú fund þeirra, Fms. vii. 258; leggja eptir, to pursue, x. 215; leggja upp, to start on a journey: metaph., leggja e-t ekki langt upp, Grett. 51 new Ed.

3. to stab, thrust with a weapon, the weapon in dat. or absol. (lag = a thrust), Nj. 8, 64, Njarð. 378, Eg. 216, 258, 298, Nj. 43, 56, Grág. ii. 7, Gþl. 165, passim; opp. to höggva, höggva ok leggja, hann hjó ok lagði, and the like.

VII. impers. it turns, in driven in a direction, of smoke, smell, fire, or the like; hingat leggr allan reykinn, all the smoke blows thitherward, Nj. 202; en eldinn lagði at þeim, Fms. i. 266; fyrir údaun er ór hauginum mun út leggja, iv. 28; varask gust þann ok údaun er út lagði or haugnum, … af fýlu þeirri sem út lagði, Ísl. ii. 45; ok er eldrinn var görr, lagði reykinn upp í skarðit, Eb. 220; ef hval leggr út, if a (dead) whale is driven off land, Gþl. 462:—of ice, snow, to freeze, be covered with snow, ice, þá leggr snjó nokkurn fyrir þá, 655 xv. 12; er ís leggr á vatnit, Grág. ii. 287; þá er ísa lagði á vötn, Fms. ii. 103: the place frozen in acc., vóru íslög mikil ok hafði langt lagt lit Breiðafjörð, Ld. 286; lagði ok Ögrsvatn, Fbr. 30 new Ed.; lagði fjörðinn út langt, 60 new Ed.: part., íss var lagðr á Hofstaða-vág, Eb. 236:—of winter, cold, þegar er gott er ok vetr (acc.) leggr á, Grett. 24 new Ed.; lagði þegar á frer ok snjófa, Bs. i. 872; but pers., leggr á hríðir ok snjóvar (better snjóva), Bs. i. 198.

2. the phrase, leggja nær, to ‘lie near,’ be on the brink of; nær lagði þat úfæru eitt sinn, it had well nigh come to a disaster, Edda 17; lagði þá svá nær at allr þingheimr mundi berjask, it was on the brink of …, Nj. 163; lagði nær at hann mundi reka í svelginn, Fms. x. 145.

B. Reflex. to lay oneself, lie; leggjask niðr í runna nokkura, Nj. 132; er Skálm merr yður leggsk undir klyfjum, Landn. 77; þá leggjask í akrinn flugur þær, er …, 673 A. 3:—of going to bed, þeir höfðu lagizk til svefns, were gone to sleep, Nj. 155; Skarphéðinn lagðisk ekki niðr um kveldit, 170:—leggjask með konu, to cohabit (illicitly), Fms. i. 57, K. Á. 118, Fas. iii. 390, Grág. i. 351:—of illness, to fall sick, take to bed, tók hón sótt ok lagðisk í rekkju, Nj. 14; þá lét hann búa hvílu sína ok lagðisk í sótt, Fms. xi. 214: the phrase, leggjask e-t ekki undir höfuð, not lay it under one’s pillow, do it promptly, be mindful of a thing, ii. 120, v. 264:—leggjask á e-t, to fall upon, of robbers, beasts of prey, etc.; at spillvirkjar mundi l. á fé þeirra, i. 226, Grett. 125 new Ed.; Vindr lögðusk á valinn ok raufuðu, xi. 380: örn lagðisk ( prayed) í eyna, Bs. i. 350:—leggjask fyrir, to take rest, lie down, from exhaustion, sickness, or the like, 387; lögðusk þá fyrir bæði menn ok hestar af úviðri, Sturl. iii. 292; þá lögðusk leiðsagnar-menn fyrir, þvíat þeir vissu eigi hvar þeir vóru komnir, Fms. viii. 52; fyrir leggjask um e-t mál, to give it up, Bs. i. 194: leggjask niðr, to pass out of use, cease, Fms. x. 179, xi. 12: leggjask á, to arise, mun sá orðrómr á leggjask, at …, Nj. 32, Fms. i. 291; úþokki lagðisk á milli þeirra bræðra, xi. 14.

2. to cease; at sá úvandi leggisk sem áðr hefir verit, Fms. i. 280.

II. to swim (partly answering to A. VI); leggjask til sunds, to go into the water and swim, Ld. 46; þeir leggjask um hríð … Sigmundr leggsk þá um hríð … hann lagðisk síðar ( swam behind), Fær. 173; hann lagðisk eptir geldingi gömlum út í Hvalsey, Landn. 107; Grettir lagðisk nú inn á fjörðinn, Grett. 148; hann lagðisk yfir þvert sundit ok gékk þar á land, 116, Hkr. i. 287, Finnb. 266; þeir koma upp ok leggjask til lands, Ld. 168; for legðir read legðiz, Njarð. 378.

2. to set out; leggjask í hernað, víking, to set out on a freebooting expedition, Fms. x. 414, passim: leggjask út, to set out into the wilderness, as a highwayman, Odd. 8, Fas. i. 154, passim (útilegu-maðr = a highwayman); ek lögðumk út á merkr, Fms. ii. 103; leggjask á flótta = leggja á flótta, to take to flight, xi. 305: leggjask djúpt, to dive deep (metaph.), Nj. 102; leggjask til e-s, to seek, try eagerly for, Stj. 90, Bs. i. 198; leggjask í e-t, to occupy oneself with, Rb. 312.

3. á lögðusk logn mikil, þokur ok sælægjur, Orkn. 358; vindar lögðusk ( the wind wafted) af hrauninu um kveldum, Eb. 218, (see A. VII): the phrase, ekki lagðisk mjök á með þeim frændum, they were not on good terms, Ld. 68: ok lagðisk lítt á með þeim Snorra, Sturl. i. 124; þeir töluðu lengi ok lagðisk vel á með þeim, things went well with them, Orkn. 408; þungt hefir á lagizk með okkr Strút-Haraldi jarli um hríð, Fms. xi. 84; Steinólfi þótti þat líkt ok ekki, ok lagðisk lítt á með þeim, Gullþ. 11:—lítið leggsk fyrir e-n, to come to a shameful end; lítið lagðisk nú fyrir kappann, þvíat hann kafnaði í stofu-reyk sem hundr, Grett. 115; svá lítið sem fyrir hann lagðisk, who had been so easily slain, had made so poor a defence, Ld. 150; lítið lagðisk hór fyrir góðan dreng, er þrælar skyldu at bana verða, Landn. 36; kann vera, at nú leggisk lítið fyrir hann, ek skal ráðin til setja, Fms. iv. 166.

III. recipr., leggjask at, to attack one another, Fms. xi. 130: leggjask hendr á, to lay hands on fine another, Ld. 154; leggjask hugi á, to take a liking for each other, Bárð.: leggjask nær, to run close up to one another, of two boats, Gísl. 51.

IV. part. lagðr, as adj. fit, destined to a thing, or fitted, of natural gifts; at hann mundi bæði spá-maðr vesa ok lagðr til mikils þrifnaðar ok gæfu Gyðinga-lýð, 625. 87; vera kann at þér sé meirr lagðr ( that thou art more fitted for) fésnúðr ok ferðir en tilstilli um mála-ferli, i. e. that thou art more fitted to be a traveller than a lawyer, Band. 5; öllu því íllu sem honum var lagit, Fb. i. 215; hón var þeim til lýta lagin, she was doomed to be their destruction, Sól. 11; sem mælt er um þá menn sem mjök er sú íþrótt lagin, Fms. v. 40; þvíat þér mun lagit verða at vera (’tis weirded for thee, thou art doomed to be) einvalds konungr yfir öllum Noregi, Fb. i. 564; þér var lengra lif lagit, a longer life was doomed to thee, Fas. iii. 344; allar spár sögðu, at harm mundi verða lagðr til skaða þeim, Edda 19: laginn, expert, skilled, disposed, freq. in mod. usage, hann er laginn fyrir að læra, hann er ekki lund-laginn á það, he has no inclination for it, whence lægni = skill; thus also, lagaðr from laga (q. v.), vera lagaðr fyrir e-t, lagaðr fyrir lærdóm, given to learn, of natural gifts.

V. part. pass. lagztr; er hann var lagztr niðr, when he had laid himself down, Fas. ii. 345: freq. in mod. usage, hann er lagztr fyrir, lagztr niðr, and so on.

* * *

older umb, prep. with acc. and dat.

I. with acc.

1) around (slá hring um e-n);

2) about, all over (hárit féll um hana alla); um allar sveitir, all over the country; mikill um herðar, large about the shoulders, broad-shouldered; liggja um akkeri, to ride at anchor;

3) of proportion; margir voru um einn, many against one; um einn hest voru tveir menn, two men to each horse;

4) round, past, beyond, with verbs denoting motion (sigla vestr um Bretland); leggja um skut þessu skipi, to pass by this ship; ríða um tún, to pass by a place;

5) over, across, along (flytja e-n um haf); kominn um langan veg, come from a long way off; ganga um gólf, to cross the floor (but also to walk up and down the floor); slá, er lá um þvert skipit, a beam that lay athwart the ship; um kné sér, across the knee; e-t er hœgt um hönd, gives little trouble, is ready to hand;

6) of time, during, in the course of (um messuna, um þingit, um sumarit); þat var um nótt, by night; um nætr sem um daga, by night as well as day; lengra en fara megi um dag, in the course of one day;

7) at a point of time (hann kom at höllinni um drykkju); um þat, at that time, then; um þat er, when (um þat, er vér erum allir at velli lagðir);

8) of, about, in regard to a thing; bera um e-t, dœma um e-t, to bear witness, judge about; tala um e-t, to speak of; annast um e-t, to attend to; sviðr um sik, wise of oneself; hvárr um sik, each for himself; var mart vel um hann, he had many good qualities;

9) e-m er ekki um e-t, one does not like (var honum ekki um Norðmenn); with infin., honum er ekki um at berjast í dag, he has no liking to fight to-day; er þér nökkut um, at vér rannsökum þik ok hús þín, have you any objection that we …?; e-m er mikit (lítil) um e-t, one likes it much, little (Guðrúnu var lítil um þat); sá, er mönnum væri meira um, whom people liked better; e-m finnst mikit um e-t, one is much pleased umwith, has a high opinion of (konungi fannst mikit um list þá ok kurteisi þá, er þar var á öllu);

10) because of, for; öfunda e-n um e-t, to envy one for a thing; verða útlagt um e-t, to be fined for a transgression; um sakleysi, without cause;

11) beyond, above; margir fengu eigi hlaupit um röst, more than one mile; hafa vetr um þrítugt, to be thirty-one; e-m um afl, um megn, beyond one’s strength, more than one can do (þetta mál er nökkut þér um megn); kasta steini um megn sér, to overstrain oneself; um of, too much, excessive (þótti mörgum þetta um of); um alla menn fram or um fram alla menn, above all men (hón unni honum um alla menn fram); e-m er e-t um hug, one has no mind for, dislikes (ef þér er nökkut um hug á kaupum við oss);

12) over, across; detta, falla um e-t, to stumble over (féll bóandinn um hann);

13) by; draugrinn hafði þokat at Þorsteini um þrjár setur, by three seats;

14) about; þeir sögðu honum, hvat um var at vera, what it was about, how matters stood; hvat sem um þat er, however that may be; eiga e-t um at vera, to be troubled about a thing (lætr sem hann eigi um ekki at vera); var fátt um með þeim, they were not on good terms;

15) ellipt., ef satt skal um tala, if the truth must be told; þannig sem atburðr hefir orðit um, as things have turned out;

16) as adv., gekk um veðrit, veered round, changed; ríða (sigla) um, to ride (sail) by; langt um, far beyond, quite; fljótit var langt um úfœrt (úreitt), quite impassable; um liðinn, passed by, of time; á þeirri viku, er um var liðin, in the past umweek;

II. with dat.

1) over, esp. poet.; sitja um borðum = sitja yfir borðum; sá es um verði glissir, he that gabbles over a meal;

2) of time, by; um dögum, um nóttum, by day, by night; um sumrum, haustum, vetrum, várum, in the summer, etc.; um vetrum ok sumrum, both winter and summer.

* * *

umb, of, prep. (sounded umm); umb is used in the oldest vellums (the Eluc., Greg., Miracle-book, Jb.), and occurs now and then in later vellums (e. g. Orkn. 218, Fms. x. 378, xi. 63, 64), perh. from being a transcript of an old vellum; in rhymes, umb, tr umbu, Fms. viii. (in a verse of A. D. 1184); for of see ‘of’ at p. 462, col. 2: [A. S. ymbe; Germ. um; um and yfir (q. v.) are identical.]

WITH ACC.

A. Around; silki-hlað um höfuð, Ld. 188; um höfuð henni, 36; hafa um sik belti, Nj. 91, 184; um herðar sér, Ld. 56; leggja linda umb kistu, leggja lindann umb enn vanheila mann, Bs. i. 337; gyrða um sik, Sks.; beta strengi um ásenda … festa endana um steina, Nj. 115; vefjask um fótinn, Fms. iv. 335; upp um herðarnar, Eg. 580; göra garð of engi, Grág. ii. 288; lykja um akra ok eng, Eg. 529; skjóta um hann skjaldborg, Nj. 274; slá hring um e-n, 275, Eg. 88; fara í hring um skipit, Ld. 56; taka um hönd e-m, Ó. H. 176; þar var poki um útan, Ld. 188; honum vefsk tunga um höfuð, Nj. 160; vefsk tunga um tönn (see tönn) … strjúka dúki um augu, Fms. v. 326, Fs. 114 (in a verse); sjó, er fellr um heim allan, Róm. 193: Aðils jarl féll ok mart manna um hann, Eg. 297; tjalda um skip sín, Fms. xi. 63; hafa um sik ( about oneself) fjölmenni, Eg. 12, 38; selit var gört um einn ás, Ld. 280.

II. about, all over, denoting the surface; manna-ferð um héraðit, Ld. 257; fylgja þeim um einn skóg, Karl. 348; hann hafði goðorð suðr um Nesin, Ísl. ii. 207; herja um Skotland, Írland, Fms. i. 23; næfrum var þakt um ræfrit, Eg. 90; dæma för úmögum um þat þing, Grág. i. 127; flýja hingað ok þangat um eyjarnar, Fms. vii. 43; um allar sveitir, all over the country, Boll. 362; kunnigt er mér um allt Ísland, Nj. 32; of allan Noreg, Fms. x. 118; um alla Svíþjóð, Ó. H. 17; um allt ríki sitt, Eg. 278; sitja um mitt landit, about the midland, Fms. i. 26; um miðjan skóginn er smáviði, Eg. 580; sjá um alla veröld, Ó. H. 202; kominn um langan veg, come a long way off, Stj. 366, Skv. 8; of lopt ok um lög, Hkv. 1. 21; fátt kom um lengra, farther off, Fb. ii. 303; hárit féll um hana alla, Landn. 151, Fas. i. 244; hárit hékk ofan um bringu, Fas. ii. 518: mikill um herðar, large about the shoulders, broad-shouldered, Nj. 200; þykkr um bóga, þeim manni er beit á of garðinn, Grág. ii. 286; skalat hann verja um bóstað hans, 222; kveðja um þann vetvang, 106; kveðja búa heiman um þann stað, i. 130, 355: liggja um strengi, Ld. 76; or liggja um akkeri, to ride at anchor, Eg. 261, 374, Fms. ii. 5, ix. 45, x. 351.

2. of proportion; margir vóru um einn, too many against one, Ld. 156; þar vóru fjórir of einn ( four to one) mót Hákoni, Fms. x. 382; eigi minni liðs-munr, en sex mundi vera um Hákonar mann einn, i. 43; um einn hest vóru tveir menn, two men to each horse, vii. 295; sex menn sé um sáld, Grág. ii. 402: Hrafn var mjök einn um sitt, kept for himself, Fs. 29; malit hefi ek mitt of leiti? Gs. 16.

III. off, past, beyond (cp. yfir), with verbs denoting motion; fara … suðr um Stað, Eg. 12; norðr um Stað, Fms. vii. 7; sigla vestr um Bretland, Nj. 281; er þeir kómu fram um Bjarkey, Ó. H. 137; norðr um Jaðar, 182; austan um Foldina, Eg. 81; út um Eldey, Eb. 108; austr um búðina, Nj. 231; ríða um þá þrjá bæi, Grág. i. 432; hann hljóp um þá, ok í fjall upp, passed them by, Landn. 89; sigla svá um oss fram, Orkn. 402; leggja um skut þessu skipi, to pass by this ship, Fms. x. 346; leita langt um skamt fram, Nj. 207 (cp. Lat. quod petis hic est); vaða jörð upp um klaufir, Ld. 336; fram um stafn, Landn. 29; aptr um stafn, Fms. x. 266; honum var úhægt at höggva um bríkina, Sturl. iii. 219; ríða um tún, to pass by a place, Ísl. ii. 252; neðan um sáðlandit, Nj. 82; fara of engi manns, Grág. ii. 277; fara um góð héruð, Landn. 37; ganga upp um bryggjuna, Eg. 195; ganga um stræti, by the road, Korm. 228; róa út um sund, Eg. 385; kominn um langan veg, 410; þeim dropum er renna um þekjuna, Fms. i. 263.

2. over, across, along; sá er annan dregr um eldinn, Fms. i. 305; skyldi ganga um gólf at minnum öllum, to cross the flood, Eg. 253; but also to walk up and down the floor, 247; bera öl um eld, to bear the ale across the fire, Fms. vi. 442; slá um þvert skipit, Nj. 44; sigla vestr um haf, Fms. i. 22; ríða vestr um ár, austr um ár, Nj. 10, 99; suðr um sæ, Eg. 288; flytja e-n um haf, Nj. 128; austan um Kjöl, Ó. H.; sunnan um fjall, Fms. x. 3; suðr um fjall, Eg. 476; um þvera stofu, Fms. vi. 440; um þvera búð, Grág. i. 24; um þvert nesit, Fms. xi. 65; um öxl, round or across the shoulder, Ld. 276; um kné sér, across the knee, Eg. 304: the phrase, mér er e-ð um hönd, difficult to lay hand on, hard, not easy; and again, hægt um hönd, giving little trouble, easy to lay hand on; ykkr er þat hægst um hönd, easiest for you, Nj. 25; þegar eg vil er hægt um hönd, heima á Fróni at vera, Núm.; kastaði (the mail) um söðul sinn, across the saddle, Grett. 93 A.

IV. with adverbs denoting direction, upp um, út um, niðr um, ofan um, inn um, fram um, with acc. or ellipt.; sær féll út ok inn of nökkvann, Edda 36; loginn stóð inn um ræfrit, Eg. 239; hann var kominn upp um ský, Fms. i. 137; út um bringuna, Ld. 150; hann gékk út of Miðgarð, Edda 35; ganga út um dyrr, Eg. 420; fara út um glugg, Fms. ix. 3; út um glugginn, Ld. 278; láta sér um munn fara, to pass out of the mouth, Háv. 51; ferr orð er um munn líðr, Sturl. i. 207.

B. Temp. during, in the course of, cp. Engl. that spring, that summer; um messuna, Fms. x. 109; um þingit, Eg. 765; um sex ár, Stj.; um vetrinn, Eg. 168; of sumarit, Fms. x. 93; um sumarit, Nj. 4; um várit, Eg. 42; um nótt, Grág. i. 115; þat var um nótt, by night, Ld. 152; hann mátti eigi sofa um nætr, Nj. 210; sofa um nóttina, 7; vera þar um nóttina, 252; lengra enn fara megi um dag, in the course of one day, Grág. i. 89; um daginn, for the rest of the day, Ld. 42; um morna, Landn. (in a verse), Ó. H. 44; um nætr sem um daga, by night as well as day, Sks. 20 new Ed.; um allar aldir, Edda; um alla daga, all day long, Skm. 4; um alla sína daga, all his days, Hom. 114; allt um hans æfi, Eg. 268; um aldr, for ever, passim; um tíma, for a while, Mar.; um hríð, um stund, for a while, see stund, hríð; um … sakar, a while, see sök (A. III. 2); um samt, altogether, Sks. 113 B.

2. above, beyond; standa um várþing, Grág. i. 103; um hálfan mánuð, Fms. ix. 526, v. l.; um viku, above a week.

3. at a point of time, at; hann kom at höllinni um drykkju, Nj. 269; of matmál, at meal time, Grág. i. 261; um dagmál, um náttmál, einnhvern dag um þingit, Ld. 290; eitt hvert sinn um haustið, Nj. 26; þat var of vár, Fms. x. 389; um várit urðu mikil tíðendi, 2; þeir höfðu verit á sundi um daginn, Ld. 130; opt um daga, Edda 39; um daginn, the other day: um þat, when; um þat er þrír vetr eru liðnir, Ld. 146; um þat þessir eru bættir, Eg. 426; um þat lýkr, when the end is there, in the end, Fas. ii. 361; ef ek kom eigi aptr um þat, then, at that time, Fms. ii. 58; um þat er vér erum allir at velli lagðir, Eg. 426; um sinn, once, see sinni B, p. 530; um síðir, at last, see síð (II); um leið, at the same time; hér um bil, about so and so; um allt, of allt, always; Kristinn dóin má um allt sækja, at all times, N. G. L. ii. 154; nokkrum sinnum, ok hefir mér ofallt íllt þótt, Fms. v. 205 (see ávallt, p. 47, col. 2).

C. Metaph. usages, of, about, in regard to a thing, Lat. de; halda vörð á um e-t, Eg. ch. 27; annask um e-t, to attend to, Nj. 75, Glúm. 342, Kormak; gefa gaum at um e-t, to give heed to, Ó. H. 215; bera um e-t, dæma um e-t, to bear witness, judge about, Nj. 100; tala um e-t, to speak of, 40; þræta um e-t, to quarrel about; spyrja um e-t, to speer or ask about, 110; göra, yrkja um e-n, Fms. x. 378; halda njósn um e-t, Eg. 72; nefna, búa um mál, Nj. 86; um alla ráða-görð, 101; stefna e-m um e-t, Grág. i. 175, 313, Nj. 87; vera til eptir-máls um e-t, passim; frækinn um allt, in everything, 89; bera gæfu til um e-t, Eg. 76; kappsamr of allt, þeir hyggja þat lög um þat mál, Grág. i. 9; eitt ráð myndi honum um þat sýnask, Nj. 79; kunna hóf at um ágirni sína, Ó. H. 131; þat er um þat átan, er …, N. G. L. i. 19; þau tíðendi er görzk höfðu um ferðir Egils ok stórvirki, Eg. 686; stór úfarar görask of menn þessa, Fms. xi. 151; aumligt er um e-t, Hom. 159 (Ed.); seinkaðisk of svörin, 623. 16; mikit er um fyrirburði slíka, Nj. 119; þá var hvíld á um bardagann, 248; hann telzk undan um förina, Fms. xi. 69; ruðning um kviðinn, Nj.; misfangi um mark, a mistake as to a mark, Grág.; binda um heilt, to bind up a sound limb, Ld. 206: gróa um heilt, to become sound, be healed, Fms. xi. 87, Al. 120; ganga um beina, to attend; leita e-s í um mein hennar, Eg. 565; veita tilkall um arf, Eg.; leita um sættir, grið, Nj. 92; selja laun um liðveizlu, 214: in inscriptions of chapters, um so and so, = Lat. de; um viðrtal Njáls ok Skarphéðins, um misfanga ok um mark, um bæjar bruna, Nj., Grág., Fms.; göra mikit um sik, to make a great fuss, Fb. i. 545; görði mikit um sik ok var sjálfhælinn, Grett. 133 A: vera vel um sik ( of good quality) ok vinsæll, Fms. xi. 118; mey er ok vissa vænsta ok bezt um sik, 104; at hón væri í engum hlut verri um sik, Hkr. ii. 129; sviðr um sik, wise of oneself, Hm. 102; auga blátt ok snart ok vel um sik, Mag. 7; hvárr um sik, each for himself, one by one, Dipl. ii. 11; vér staðfestum þessa articulos hvern um sik ok sér hverja, 13; þykki mér þat undarligt um svá vitran mann, of a man so wise, Eg. 20; var mart vel um hann, he had many good qualities, Rb. 364; þat mátti vera um röskvan mann, Fms. vii. 227.

2. ganga um sýslur manna, to go about or upon men’s business, as an overseer. Eg. 2; ganga um beina, to attend, see beini.

3. e-m er mikit (ekki) um e-t, to like, dislike; Guðrúnu var lítið um þat … lítið ætla ek þeim um þat bræðrum, at …, Ld. 246, 264, Fms. ii. 81; var honum ekki um Norðmenn, Hkr. i. 128; Þórði kvaðsk ekki vera um manna-setur, Ld. 42; er þér nökkut um ( hast thou any objection?), at vér rannsakim þik ok hús þin, Gísl. 53; sá er mönnum væri meira um, whom people liked more, Fms, ix. 36; ef þór er mikit um ráða-hug við mik, if thou art much bent on it, xi. 4.

4. búa um eitt lyndi, to be of one mind, Jb. 396; búa um nægtir, grun, skoll, búa um heilt, see búa (A. II); búa um hvílu, to make a bed; búa um okkr, Nj. 201 (see búa B. I. 2. γ); setjask um kyrt, to settle oneself to rest, take rest, Fas. ii. 530; or sitja um kyrt.

II. because of, for, Lat. ob; öfunda e-n um e-t ( invidere a-i a-d), Nj. 168; reiðask um e-t, um hvat reiddusk goðin þá, Bs. i. 22; telja á e-n of e-t, to blame one for a thing, Nj. 52; berja e-n íllyrðum um slikt, 64; lágu margir á hálsi honum þat, Fms. xi. 336; týna aldri um óra sök, Skv. 3. 49; verða útlagr um e-t, to be fined for a transgression, Grág. i. 16; dæmdr fjörbaugs-maðr um spellvirki, 129; maðr vegr mann um konu, if a man slays a person for [ violating] his wife, 61; um sakleysi, without cause, Nj. 106, 270, Bs. i. 19.

III. beyond, above; fimm hundruð gólfa ok um ( plus) fjórum togum, Gm. 24; kistan var eigi um vættar höfga, Bs. i. 712; margir fengu eigi hlaupit um röst, Karl. 351; lítið um tuttugu menn, Sturl. i. 183; hann var ekki um tvítugan, Róm. 327; hafa vetr um þrítugt, to be one beyond thirty, i. e. thirty-one, Sturl. i. 183: freq. in mod. usage, hafa tvo um þrítugt ( thirty-two), átta um fertugt ( forty-eight), tvo um fimtugt ( fifty-two), einn um áttrætt ( eighty-one); sá dagr, sem um vikur fullar er í árinu, Rb. 128: at yðr verði þat ekki um afl, beyond your strength, more than one can do, Band. 21 new Ed.; um megn, id., Fms. viii. 62; þetta mál er nökkut þér um megn, vi. 18; kasta steini um megn sér, to overstrain oneself: um of, excessive; þótti mörgum þetta um of, Vígl. 18: um fram (q. v.), beyond; um alla menn fram, above all men, Ld. 20, Fms. v. 343; um alla hluti fram, above all things; um þat fram sem ykkr var lofat, Sks.: um hug; vera e-t um hug, to have no mind for, dislike; ef þér er nökkut um hug á kaupum við oss, Nj. 24.

IV. turned over, in exchange; skipta um, snúa um, venda um, see skipta III and snúa A. III.

V. over, across; detta, falla um e-t, to stumble over; hverr féll um annan, of heaps of slain. Eg. 24; fÉll bóandinn um hann, Nj. 96; detta um stein, þúfu, to stumble over a stone, mound; glotta um tönn, see tönn.

VI. by; draugrinn hafði þokat at Þorsteini um þrjár setur, by three seats, Fb. i. 417; hefja upp of faðm saman, by a fathom, Grág. ii. 336; minka um helming, to decrease by one half; hverr um sik, each by himself, Rétt. 114.

VII. about; eiga e-t um at vera, to be troubled about a thing; þeir sögðu honum hvat um var at vera, what it was about, Hrafn. 18; sem engi ótti væri um at vera, no danger, Fms. iv. 57; eiga ekki um at vera, iii. 156; or, eiga um ekki at vera, Gísl. 30; eiga vandræði, fjölskyldi um at vera, Fms. vi. 378, xi. 78; hann segir honum um hvat vera er, what was the matter? Gísl. 36; þann sagði þvílíkt er hann hafði um at vera, Krok.; var fátt um með þeim, they were on cold terms, Nj. 2; var þá ekki lítið um, there was no little fuss about it, Bárð. 174; mikit er um þá maðrinn býr, mart hefir hann að hugsa, a ditty.

VIII. ellipt., til marks um, Nj. 56; þykkir honum vænkask um, Fms. xi. 135; þann mála-búnað at hann verðr sekr um, Nj. 88; ef satt skal um tala, 105; mér hefir tvennt um sýnzk, 3; menn ræddu um at vánt væri skip hans, 282; hér má ek vel svara þér um, 33; hann brá dúki um, Fms. x. 382; enda er þá djöfullinn um (about, lurking) at svíkja þann mann, Hom. 159; þannig sem atburðr hefir orðit um, as things have turned out, Fms. xi. 64; ekki er við menn um at eiga, this is no dealing with men (but with trolls or devils), Nj. 97.

IX. with adverbs; í hring útan um, all round, Eg. 486; gékk um Veðrit, veered round, changed, Bs. i. 775; ríða um, to ride by, Eg. 748; sigla um, to sail by, Fms. x. 23; er konungr færi norðan ok suðr um, Eg. 53; langt um, far beyond, quite; fljótið var langt um úfært, quite impassable, Nj. 63, 144; þessi veðr eru langt um úfær, Grett. 181 new Ed.; cp. mod. það er langt um betra, by far better; kring-um, all around, see A.V.

2. um liðinn, passed by, of time; á þeirri viku er um var liðin, in the past week, Ísl. ii. 332.

WITH DAT.

A. Local, over, Lat. super; but almost entirely confined to poets, sitja um matborði (of Hkr. iii. 109) = sitja yfir matborði, Fms. viii. 51; um verði, over the table, Hm. 30; sitja of (= yfir) skörðum hlut, Ó. H. 150; sá er tvá húskarla á, ok um sjálfum sér, two house-carles besides himself, Grág. (Kb.) i. 10; um alda sonum, Fm. 16; er ek hafðak veldi of héruðum þessum, Clem. 35; hár söngr of svírum, Hornklofi; nema þér syngi um höfði, Hkv. 2; sitja um sínum ver, Vsp.; er ek sat soltin um Sigurði, Gkv. 2. 11; opin-spjallr um e-u, … þagmælskr um þjóðlygi (dat.), Ad. 1; um styrkum ættar stuðli, 12; ægis-hjálm bar ek um alda sonum, meðan ek um menjum lák, Fm. 16; gól um hánum, Vsp.; úlfr þaut um hræfi, Ó. H. (in a verse); see ‘of,’ prep., p. 462, col. 2, and yfir.

B. Of time, by; um dögum, by day, Fms. vi. 98, ix. 48; um nóttum, by night, vii. 166; um haustum, in the autumn, Eb. 216; bæði um haustum ok várum, both in autumn and spring, Sks. 235 B; um sumrum, Fms. vi. 255; um sumrum herjuðu þeir í Noreg, Eb. 3; þakt með ísum um vetrum ok sumrum, both winter and summer, Sks. 181 B; opt um vetnim, Eg. 4; þeir liggja úti hvert sumar, en um vetrum eru þeir heima, Fms. xi. 97. This use with dat. is obsolete in mod. prose.

* * *

(tek; tók, tókum; tekinn), v.

1) to take, catch, seize (tóku þeir laxinn ok otrinn ok báru með sér);

G. tók inni vinstri hendi spjótit á lopti, G. caught the spear with his left hand;

man hón taka fé okkart allt með ráni, she will take all our goods by force;

taka e-n höndum, to seize one, take captive;

tökum vápn vár, let us take to our weapons;

2) fig., taka trú, to take the faith, become a Christian;

taka skírn, to be baptized;

taka hvíld, to take a rest;

taka flótta, to take to flight;

taka rœðu, umrœðu, to begin a parley;

taka ráð, to take a counsel (= taka til ráðs);

taka e-n orðum, to address one;

taka sættir or sættum, to accept terms;

taka þenna kost, to take this choice;

taka stefnu, to fix a meeting;

taka boði, to accept an offer;

taka sótt, to be taken ill;

taka úgleði, to get out of spirits;

taka andviðri, to meet with contrary winds;

taka konung, to take, elect a king;

taka konu, to take a wife;

taka úkunna stigu, to take to unknown ways;

taka e-n or e-m vel, to receive one well;

taka e-t þvert, to take a thing crossly, deny flatly;

taka upp höndum, to raise the hands;

3) to reach, stretch forth, touch;

fremri hyrnan tók viðbeinit, the upper horn caught the collar bone;

því at ek tek eigi heim í kveld, for I shall not reach home to-night;

hárit tók ofan á belti, the hair came down to her waist;

4) to reach and take harbour (þeir tóku land á Melrakka-sléttu);

5) to take, hold, of a vessel (ketill, er tók tvær tunnur);

6) to be equivalent to, be worth (hringrinn tók tólf hundruð mórend);

7) with infin., to begin (hann tók at yrkja, þegar er hann var ungr);

nú taka öll húsin at lóga, now the whole house began to blaze;

impers., þá tók at lægja veðrit, then the wind began to fall;

8) to touch, regard, concern (þat allt, sem leikmenn tekr);

9) to catch (up), come up with (hann var allra manna fóthvatastr, svá at engi hestr tók hann á rás);

10) to start, rush (Eirikr tók út or stofunni, en konungr bað menn hlaupa eptir honum);

taka á rás, taka frá, to take to running, run away (svá illt sem nú er frá at taka, þá mun þó síðarr verra);

11) impers. it is taken;

þá tók af veðrit (acc.) then the storm abated;

kom á fótinn, svá at af tók, the stroke came on his leg, so that it was cut off;

sýnina tekr frá e-m, one becomes blind;

tók út skip Þangbrands, Th.’s ship drifted out;

um várit er sumarhita tók, when the summer heat set in;

12) with preps, and advs., taka e-n af lífi, lífdögum, taka e-n af, to take one’s life, put to death;

taka e-n af nafni ok veldi, to deprive one of his title and power;

taka af hesti, to take (the saddle) off a horse;

taka e-t af e-m, to take a thing from one, deprive one of (er vér tókum seglit af honum, þá grét hann);

taka af sér ópit, to cease weeping;

taka e-t af e-m, to get frotn one (tekr hann af öllu fólki mikil lof);

taka mikinn (mikil), lítinn (lítil) af e-u, to make (say) much, little of;

hón tók lítil af öllu, she said little about it, took it coldly;

øngan tek ek af um liðveizlu við þik, I will not pledge myself as to helping thee;

taka e-t af, to choose, take;

G. bauð þér góð boð, en þú vildir engi af taka, G. made thee good offers, but thou wouldst take none of them;

fara sem fœtr mega af taka, at the top of one’s speed;

hann sigldi suðr sem af tók, as fast as possible;

to abolish, do away with (lagði á þat allan hug al taka af heiðni ok fornar venjur);

taka e-t aptr, to take back, render void (taka aptr þat, er ek gef); to recall (taka aptr orð, heil sín);

taka á e-u, to touch (hón tók á augum hans);

taka vel, auðvelliga, lítt, illa á e-u, to take (a thing) well, in good part, ill, in ill part (fluttu þeir þetta fyrir jarli, en hann tók vel á);

taka e-t á sik, to take upon oneself (kvaðst heldr vilja taka þat á sik at gefa honum annát augat);

tóku þeir á sik svefn mikinn, they fell fast asleep;

taka arf eptir e-n, to inherit one;

taka e-t eptir, to get in return;

með því at þú gerir svá, sem ek býð þér, skaltu nökkut eptir taka, thou shalt have some reward;

taka e-t frá e-m, to take a thing away from one (þeir tóku spjótin frá þeim ok báru út á ána);

taka e-n frá e-u, to deprive one of (taka e-n frá landi, ríki);

taka e-t fyrir e-t, to take in return for (hann keypti sveinana ok tók fyrir þá vesl gott ok slagning); to take for, look upon as (lökum vér þat allt fyrir satt; því tek ek þat fyrir gaman);

taka fyrir e-t, to refuse (tók E. eigi fyrir útanferð at sumri);

taka hendi í e-t, to thrust one’s hand into;

taka í hönd e-m, to shake hands with one;

taka í móti, to offer resistance (þeir brendu víða bygðina, en bœndr tóku ekki í móti);

taka niðr, to pull down, demolish (taka niðr til grundvallar allt þat verk); to graze a little, = taka til jarðar (þeir láta nú taka niðr hesta sína);

taka niðri, to touch (feel) the bottom;

taka ofan, to take down (Högni tekr ofan atgeirinn); to pull down (hann hafði látil taka ofan skála sinn);

taka í sundr, to cut asunder;

impers., slœmdi sverðinu til hans, svá at í sundr tók manninn, so that the man was cleft asunder;

taka til e-s, to take to (tóku þá margir til at níða hann);

taka til máls (orðs, orða), to begin to speak;

nú er þar til máls at taka, at, now we must take up the story at this point, that;

taka til varnar, to begin the defence;

taka til e-s, to have recourse to, resort to (taka e-t til ráðs, bragðs); to concern (þetta mál, er til konungs tók);

láta e-t til sín taka, to let it concern oneself, meddle with (Gísli lét fátt til sín taka);

taka e-n til e-s, to choose, elect (Ólafr var til konungs tekinn um allt land);

absol., taka til, to begin (hann hélt allt austr um Svínasund, þá tók til vald Svíakonungs);

taka e-t til, to take to, do;

ef hann tekr nökkut illt til, if he takes to any ill;

taka um e-t, to take hold of, grasp (nú skaltu taka um fót honum);

taka e-t undan, to take away;

impers., undan kúnni tók nyt alla, the cow ceased to give milk;

taka undan, to run away, escape (B. tók undan með rás);

taka undir e-t, to take hold under a thing;

hann tók undir kverkina ok kyssti hana, he took her by the chin and kissed her;

to undertake, take upon oneself;

H. kvaðst ekki taka mundu undir vandræði þeira, H. said he would have nothing to do with their troubles;

taka undir e-t með e-m, to back, help one in a thing (vil ek, at þér takit undir þetta mál með mér);

þau tóku undir þetta léttiliga, they seconded it readily;

hann tók seinliga undir, he was slow to answer;

taka undir, to echo, resound (fjöllin tóku undir);

taka e-t undir sik, to take on hand (Gizurr tók undir sik málit); to lay hold of (hann tekr undir sik eignir þær, er K. átti í Noregi);

taka e-t upp, to pick up (S. tók upp hanzka sinn);

taka upp fé fyrir e-m, to seize on, confiscate;

taka upp borð, to set up the tables before a meal, but also to remove them after a meal;

taka upp bygð sína, to remove one’s abode;

hón tekr mart þat upp, er fjarri er mínum vilja, she takes much in hand that is far from my will;

drykk ok vistir, svá sem skipit tók upp, as the ship could take;

taka upp ný goðorð, to establish new priesthoods;

taka upp verknað, to take up work;

taka upp stœrð, to take to pride;

taka upp sök, to take up a case;

taka upp draum, to interpret a dream;

taka e-t upp, to choose (seg nú skjótt, hvern kost þú vill upp taka);

absol., taka upp, to extend, rise (rekkjustokkr tekr upp á millum rúma okkarra);

taka út, to run out (E. tók út ór stofunni);

taka við e-u, to receive (A. hafði tekit við föðurarf sínum);

taka vel við e-m, to receive one well, give one a hearty welcome;

taka við trú, to take the faith;

þeir tóku vel við, they made a bold resistance;

tók við hvárr af öðrum, one took up where the other left off;

taka yfir e-t, to extend over (hann skal eignast af Englandi þat, sem uxahúð tekr yfir);

impers. to come to an end, succeed (kveðst nú vænta, at nú mundi yfir taka);

þeir munu allt til vinna at yfir taki við oss, to get the better of us;

13) refl., takast;

1) taking, capture, of a fortress, prisoner;

2) taking, seizing, of property;

3) revenue, = tekja( með öllum tökum ok skyldum).

* * *

pres. tek, tekr; tökum, takit, taka; pret. tók, tókt (tókst), tók, pl. tóku; subj. tæki (tœki); imperat. tak, taktú; part. tekinn: with neg. suff. tek’k-at ek, I take not, Kristni S. (in a verse); tak-a-ttu, take thou not, Fas. i. (in a verse); tekr-at, Grág. (Kb.) i. 9: [Ulf. têkan, pret. taitok = απτεσθαι; Swed. take; Dan. tage, sounded tā, ‘du tar det ikke, vil du ta det;’ Engl. take is a word borrowed from the Dan., which gradually displaced the Old Engl. niman.]

A. To take hold of, seize, grasp; taka sér alvæpni, Eg. 236; tóku menn sér þar byrðar ok báru út, Egill tók undir hönd sér mjöð-drekku, 237; nú taki hest minn, ok skal ek ríða eptir honum, 699; tóku þeir skíð sín ok stigu á, 545; hann tók inni vinstri hendi spjótið ok skaut, Nj. 42; lauk upp kistu ok tók upp góð kvennmanna-klæði, Ld. 30; hann tekr nú bogann, … tekr nú kaðal einn, Fas. ii. 543; taka upp net, K. Þ. K. 90; hross skal maðr taka ok teyma ok hepta, þótt heilagt sé, id.

2. to seize; þeir tóku þar herfang mikit, Nj. 43; tóku skipit ok allt þat er á var, Fms. vii. 249; þeir tóku þar skútu, viii. 438; tóku skip hans, landtjald, klæði, ix. 275; taka fé okkat allt með ráni, Nj. 5; engi maðr skal fyrir öðrum taka, Gþl. 473; hann leiddi þik til arfs … munu taka óvinir þínir ef þú kemr eigi til, Nj. 4; þeir tóku bæinn, seized, Sturl. ii. 149; kona hafði tekit ( stolen) … ok vildi hann refsa henni, Fms. vii. 330.

3. to catch; Skotar munu hafa tekit njósnir allar, Nj. 126; standi menn upp ok taki hann, 130; hann skyldi taka hundinn, 114; þeir tóku á sundi mann einn, Fms. vii. 225; gröf, at taka í dýr, Flóv. 33; taka höndum, to lay hold of, take captive, Nj. 114, 275; in a good sense, Fms. x. 314.

4. taka e-n af lífi, to take one from life, Fms. x. 3, Eg. 70; taka e-n af lífdögum, id., Fms. vii. 204: ellipt., taka af (af-taka), to take one off, put to death, Js. 23; taka e-n af nafni ok veldi, to deprive of …, Eg. 268; tóku þeir af eignum jarla konungs, Fms. i. 6: taka af e-m, to take a thing from one, x. 421, Nj. 103, 131, Eg. 120, Ld. 288; taka frá e-m, to take from, off, Nj. 253, K. Þ. K. 48; taka ofan, to take down, pull down, Nj. 119, 168; taka ór, to set apart, 232; taka undir sik, to take under oneself, subject, Fms. x. 24: to take charge of, Nj. 110, Eg. 725: taka upp, to take up, pick up, assume, 23.

5. to take, grasp; taka í hönd e-m, to shake hands, Nj. 129; taka á lopti, to interrupt, Fms. x. 314; taka í ketil, of the ordeal, Grág. i. 381, Gkv. 3. 7; taka í jörð, to graze, of an animal, Bs. i. 338; jó lætr til jarðar taka, Skm. 15; skulu þér láta taka niðr hesta yðra, to graze a little, Band. 14 new Ed.; tók einn þeirra niðr í sinn klæðsekk, Stj.

II. metaph., taka upphaf, to begin, Hom. 49; taka vöxt ok þroska, to increase, Rb. 392; taka konungdóm, Eg. 646; taka ráð, 49; taka skírn, 770; taka trú, to take the faith, become a Christian, Nj. 273; taka hvíld, to take rest, 43, 115; taka á sik svefn, 252; taka ræðu, to begin a parley, Eg. 578; taka umræðu, id., Nj. 146; þau taka þá tal, Ld. 72, Fms. ii. 254; taka nærri sér, see nær l. 2; taka á sik göngu, Fbr. 101 new Ed.; taka á sik svefn, Nj.; taka eld, to light a fire, 199; taka e-n orðum, to address; taka í sætt, to receive into reconciliation, Eg. 168; taka sættir, to accept terms, id. (also taka sættum, id.); taka þenna kost, 280; taka samheldi, Fms. ix. 344; ok tóku þat fastliga, at friðr skyldi standa, declared firmly that, x. 40, v. l.; taka stefnu, to fix a meeting, xi. 400; tóku þeir stefnu í milli sín, 402; nú er svá tekið um allt landit, at …, fixed by law that …, Gþl. 275; þeir tóku fastmælum sín í milli, at …, Bret. 82; taki í lög, to take into fellowship, Fms. xi. 96; lög-taka, cp. lófa-tak, vápna-tak; Gunnarr bauð þér góð boð enn þú vildir engi af taka, thou wouldst accept none of them, Nj. 77; tók hann þann kost af, at leggja allt á konungs vald, Fms. iv. 224; ok þat tóku þeir af, ix. 367; Ólafr kvaðsk þat mundu af taka, Ld. 72; taka e-t til ráðs, or taka ráðs, bragðs, to resort to, Nj. 75, 124, 199: also, taka e-t til, to resort to, 26, Fms. xi, 253, passim (til-tæki); taka mót, to receive, Edda 15; taka e-t við, to receive in return, Fms. ii. 269; taka bætr fyrir e-t, xi. 253; með því þú görir sem ek býð þér, skaltú nökkuð eptir taka, take some reward for it, Ld. 44; þat er bæði at vér róum hart, enda mun nú mikit eptir taka, a great reward, Finnb. 232 (eptir-tekja); taka fæðu, to take food; taka corpus Domini, Mar.; taka samsæti, Fms. ii. 261; taka arf, Eg. 34; taka erfð, Gþl. 241; taka fé eptir föður sinn, Fms. xi. 47; taka laun, Nj. 68; taka veizlu, to take, receive a veizla (q. v.), Fms. xi. 239; konungr … hann tekr ( receives) af mörgum, skal hann því mikit gefa, 217; taka mikit lof, x. 367; taka helgun af Guði, Rb. 392; taka heilsu, to recover, Stj. 624; ek skal taka hæði-yrði af þér, Nj. 27; taka af honum rán ok manntjón, Ld. 64; taka úskil af íllum mönnum, Greg. 44; taka píslir ok dauða, 656 B. 30; drap hann þar menn nökkura, þótti mönnum hart at taka þat af útlendum manni, Bs. i. 19; þeir tóku mikinn andróða, Fms. viii. 438; taka andviðri, Eg. 87; þeir tóku norðan-veðr hörð, were overtaken by, Nj. 124; taka sótt, to be taken sick or ill (North E. to take ill), 29, Fms. xi. 97, Eg. 767; taka þyngd. id., Ísl. ii. 274; taka fótar-mein, Nj. 219; taka úgleði, to get out of spirits, Eg. 322; hann tók þá fáleika ok úgleði, Fms. vii. 103; hann tók langt kaf, 202; taka arftaki, to adopt, Grág. i. 232; taka konung, to take, elect a king, Fms. ix. 256; taka konu, to take a wife, x. 397; hann kvángaðisk ok tók bróður-dóttur þess manns er Finnr hét, 406; tók Magnús konungr Margrétu, 413; taka konu brott nauðga, to carry off a woman, Grág. i. 353; tók hann þá til háseta, he hired them, Eg. 404; taka far or fari, Landn. 307, Grág. ii. 406 (far, ii. 3); taka úkunna stigu, to take to unknown ways, Fms. viii. 30; taka ferð, to start, Stj.; taka til konungs, or the like, Eg. 367, 400, Fms. vii. 252; taka til siðar, Sks. 313; taka e-n vel, to receive well; ok taki ér, herra, vel þá Hjalta ok Gizur, Bs. i. 19; tók Skota-konungr hann vel, Fms. xi. 419; taka e-t þvert, to take a thing crossly, deny flatly, Nj. 26; taka fyrir e-t, to stop, interrupt, refuse, Fms. x. 251.

III. to reach, stretch forth, touch; hann beit skarð, allt þat er tennr tóku, Eg. 605; eigi djúpara enn þeim tók undir hendr, Ld. 78; skurðrinn tók á framan-verðan bakkann, Krók.; hyrnan tók andlitið, Nj. 253; rödd tekr eyru, Skálda 175; döggskórinn tók niðr akrinn upp-standanda, Fas. i. 173; hafði flóð tekit þær, swept them away, Fms. xi. 393; spjót langskept svá at vel taki skipa meðal, Sks. 385; nef hans tók austr til landsenda … véli-fjarðar tóku norðr í Finnabú, Fms. viii. 10; tekr mörkin náliga allt it efra suðr, Eg. 58; þvíat ekki tek ek heim í kveld, Nj. 275; mun ek taka þangat í dag? Hbl.; bóndans bót tekr fyrir ( encompasses) konu, hans ok börn ok hjón, N. G. L. i. 341; taka niðri, to take the ground, of a ship or thing floating, Fas. iii. 257; svá at upp tekr um klaufir, Boll. 336; at eigi tæki hann (acc.) regnit, Stj. 594; skulu vér varask, at eigi taki oss þau dæmi, Hom. 70; svá mikit er uxa-húð tekr yfir, Fas. i. 288; nær því er þú sér at taka mun en ekki ór hófi, Sks. 21; hundr bundinn svá at taki eigi til manna, Grág. ii. 119; taka höndum upp, to lift up hands, Bs. i. 735, Edda 22; ek sé fram undir brekkuna, at upp taka spjóts-oddar fimtán, Finnb. 286; þetta smíði (Babel) tók upp ór veðrum, Edda 146 (pref.); hárit tók ofan á belti, Nj. 2; stöpul er til himins tæki, 645. 71; hér til tekr en fyrsta bók, reaches here, 655 vii. 4; taka mátti hendi til fals, Eg. 285; þeir tóku fram árum, took the oars, Fms. vii. 288; smeygði á sik ok tók út höndunum, 202; þeir tóku undun, to escape, viii. 438: to reach, land, take harbour, gaf honum vel byri ok tóku Borgarfjörð, Nj. 10; tóku þeir Friðar-ey, 268; þeir tóku land á Melrakka-sléttu, Ísl. ii. 246; byrjaði vel ok tóku Noreg, Ld. 72, 310; tóku þar land sem heitir Vatnsfjörðr, Landn. 30: ellipt., hann tók þar sem nú heitir Herjólfs-höfn, id.; þeir tóku fyrir sunnan land, 175.

2. to take, hold, of a vessel; ketill or tók tvær tunnur, Fb. i. 524; lands þess er tæki ( of the value of) fjóra tigi hundraða, Sturl. i. 98, v. l.; hringrinn tók tólf hundruð mórend, Nj. 225: so in the phrase, það tekr því ekki, it is not worth the while; þann enn eina grip er hann átti svá at fé tæki, the sole object of value he had, Bs. i. 636.

3. spec. usages; fara sem fætr mega af taka, Finnb. 288; konur æpa sem þær megu mest af taka, Al. 47, (aftak, aftaka-veðr, q. v.), Karl. 109, 196; fóru hvárir-tveggju sem af tók, went as fast as possible, Fms, iv. 304; hann sigldi suðr sem af tók, Eg. 93: in the phrase, taka mikinn, lítinn … af e-u, to make much, little of, take it to heart or lightly; mikit tekr þú af þessu, thou takest it much to heart, Lv. 10; öngan tek ek af um liðveizlu við þik, I will not pledge myself as to helping thee, Ld. 105; eigi töku vér mikit af at tortryggva þá bók, þótt mart sé undarligt í sagt, we will not strongly question the truth of the book, although many wonders are told therein, Sks. 78; Óspakr kvað hana mikit af taka, said he used very strong language, Ld. 216; mikinn tekr þú af, segir konungr, thou settest much by it, said the king, Fms. vi. 206: munda ek sýnu minna hafa af tekit ef ek væra údrukkinn, I would have kept a better tongue, xi. 112; Þórvarðr tók eigi af fyrir útanferð sína, did not quite refuse the going abroad, Sturl. iii. 244; hann kvaðsk eigi taka mega af því hvat mælt væri, he did not much mind what folks said, Nj. 210; hón tók lítið af öllu, said little about it, took it coolly, Eg. 322; tók hann minna af enn áðr við Íslendinga, he spoke not so strongly of them as he used to do, Glúm. 328; ok er sendi-menn kómu tók hann lítið af, Fms. x. 101; Flosi svaraði öllu vel, en tók þó lítið af, F. gave a civil but reserved answer, Nj. 180.

IV. with prepp.; taka af hesti, to take (the saddle) off a horse, Nj. 4, 179; taka af sér ópit, to cease weeping, Ölk. 35; taka skriðinn af skipinu, Fms. ii. 305; taka e-t af, to abolish, vii. 1, x. 152, Ísl. ii. 258:—taka á e-u, to touch (á-tak), Nj. 118; þegar sem nær þeim er komit ok á þeim tekit, Stj. 76; sá er tekr fyrst á funa, Gm.; þat er ok, áðr þeir taki á dómum sinum ( ere they deliver sentence), at þeir skolu eið vinna áðr, Grág. i. 64; taka vel, auðvelliga, lítt, ekki vel, ílla … á e-u, to take a thing so and so, take it well, in good part, ill, in ill part, etc., Ld. 50, 248, Fms. xi. 124, Nj. 206, 265; Gunnarr talaði fátt um ok tók á öngu úlíkliga, 40; tak glaðan á ( cheerfully) við konunginn, Fms. xi. 112; þeir höfðu sagt hversu hann hafði á tekit þeim feðgum, Rd. 284; Leifr tekr á þessu eigi mjök, Fb. ii. 397; tók Börkr (á) því seinliga, Eb. 15 new Ed.:—taka eptir, to notice, observe, Sturl. i. 2 (eptir-tekt):—taka móti, to withstand, resist, Nj. 261, Fms. ix. 307, 513 (mót-tak):—taka með, to reserve, accept, iv. 340, xi. 427 (með-taka): taka við, hann tókþar ok við mörg önnur dæmi, bæði konunga æfi, he tacked to it many records, the lives of kings, etc., Ó. H. (pref.): this isolated phrase has led editors (but wrongly) to substitute hann ‘jók’ þar við:—taka aptr, to take back, render void, undo, Bs. i. 631, Nj. 191, Sks. 775; eigi má aptr taka unnit verk, a saying, Fms. ii. 11: to recall, unsay, mun ek þau orð eigi aptr taka, Ld. 42, Fms. ii. 253:—taka í, to pull off; taktu í hann, to pull his stocking off:—taka um, to take hold of, grasp, Eg. 410, Hkr. ii. 322:—taka upp, to pick up, assume; niðr at fella ok upp at taka, 625. 68, Eg. 23; taka upp borð, to put up the tables before a meal; tekr upp borð ok setr fyrir þá Butralda, Fbr. 37; vóru borð upp tekin um alla stofuna ok sett á vist, Eg. 551: but also to remove them after a meal (= taka borð ofan), 408, Hkr. ii. 192, Fms. i. 41, Orkn. 246 (see borð II); taka upp vist, to put food on the table, Vm. 168; taka upp bygð sína, to remove one’s abode, passim; taka upp, of a body, to take up, disinter, Hkr. ii. 388; taka upp, to seize on, confiscate, Nj. 73, 207, Ld. 38, Eg. 73; þeir tóku upp ( laid waste) þorp þat er heitir Tuma-þorp, Fms. i. 151; var þá tekin upp bygð Hrolleifs, Fs. 34; hón tekr þat mart upp er fjarri er mínum vilja, Nj. 6l; at þú gefir ró reiði ok takir þat upp er minnst vandræði standi af, 175; taka upp verknað, to take up work, Ld. 34; taka upp stærð, to take to pride, Fms. x. 108; halda upp-teknu efni, i. 263; taka upp sök, mál, to take up a case, Nj. 31, 71, 231: to interpret, eigi kann ek öðruvís at ráða þenna draum … glíkliga er upp tekit, Sturl. iii. 216; ok skal svá upp taka ‘síks glóð,’ þat er ‘gull,’ Edda 127; kvæði, ef þau eru rétt kveðin ok skynsamliga upp tekin, Hkr. (pref.); tók hann svá upp, at honum væri eigi úhætt, Fms. ix. 424; drykk ok vistir svá sem skipit tók upp, as the ship could take, iv. 92; er þat skip mikit, ok mun þat taka oss upp alla, Nj. 259; þat hjóna er meira lagði til félags skal meira upp taka, Gþl. 220; þótti þeim í hönd falla at taka upp land þetta hjá sér sjálfum, Ld. 210; skal sá sem at Kálfafelli býr taka upp vatn at sínum hlut, Vm. 168; taka upp giptu hjá Dana-konungi, Fms. xi. 426; taka upp goðorð, Nj. 151, 168, Grág. i. 24; taka upp þing. Ann. 1304 ( to restore); tókusk þá upp lög ok landsréttr, Fs. 27; taka upp vanda, Fms. vii. 280:—taka til, to take to; hefna svá at ekki fýsi annan slík firn til at taka, 655 xiii. A. 3; tóku margir þá til at níða hann, Bs. i; taka til ráða, ráðs, bragðs, Nj. 19, 75, 124; hann tók til ráða skjótt, 19; enn þó munu vér þat bragðs taka, 199; hvat skal nú til ráða taka, 124; ef hann tekr nökkut íllt til, 26; hverja úhæfu er hann tekr til, Fms. xi. 253; taka til máls, to take to talking, Nj. 16, 71; taka til orðs, or orða, 122, 230, 264; hann tók nú til at segja söguna, to take to telling a story; taka til varnar, to begin the defence, Grág. i. 60, Nj. 271; nú er þar til at taka, at …, 74; er blót tóku til, Landn. 111; þá tók til ríki Svía-konungs, Fms. iv. 118; um Slésvík þar sem Dana-ríki tók til, xi. 417: to concern, þat mun taka til yðar, Hom. 150; þetta mál er til konungs tók, Fms. xi. 105; láta til sín taka, to let it concern oneself, meddle with, Band. 23 new Ed.; Gísl lét fátt til sín taka, Fms. vii. 30; vil ek nú biðja þik at þú létir ekki til þín taka um tal várt, Nj. 184: to have recourse to, þú tekr eigi til þeirra liðsinnis ef ekki þarf, Fms. vii. 17, Grág. i. 41; taka til segls, Eg. 573, Fms. ix. 22; taka til sunds, 24; taka til e-s, to note, mark, with dislike:—taka undir, to take under a thing; hann tók undir kverkina, took her by the chin, Nj. 2; þá tók Egill undir höfða-hlut Skalla-grími, Eg. 398: to undertake, þat mál er þeir skyldi sjálfir undir taka, Hkr. i. 266; þá skal hann taka undir þá sömu þjónostu, Ó. H. 120: to back, second, hann kvaðsk ekki mundu taka undir vandræði þeirra, Nj. 182; undir þann kviðling tók Rúnolfr goði, ok sótti Hjalta um goðgá, Bs. i. 17: ek mun taka undir með þér ok styðja málit, Fms. xi. 53; hann tók ekki undir þat ráð, Fb. ii. 511; þau tóku undir þetta léttliga, seconded it readily, Ld. 150; hann tók seinliga undir, Nj. 217; hann hafði heyrt tal þeirra ok tók undir þegar, ok kvað ekki saka, Ld. 192: göra tilraun hversu þér tækit undir þetta, Fb. i. 129: to echo, blésu herblástr svá at fjöllin tóku undir, Fas. i. 505; taka undir söng, to accompany singing:—taka við, to receive; nú tóktú svá við sverði þessu, Fms. i. 15; siðan hljópu menn hans, enn hann túk við þeim, 105; jörð tekr við öldri, Hm.; til þess er akkerit tók við, grappled, took hold, Dan. holde igen, Fms. x. 135. v. l.; þar til er sjár tók við honum, Edda 153 (pref.); taka við ríki, Eg. 241, Fms. i. 7; taka við trú, Nj. 158, 159; taka við handsölum á e-u, 257; ef maðr görr við at taka við dæmdum úmaga, Grág. i. 258; taka vel við e-m, to receive well, Nj. 5; ekki torleiði tekr við yðr, no obstacle stops you, Al. 120; þeir tóku við vel ok vörðusk, made a bold resistance, Fms. i. 104; eggjuðu sumir at við skyldi taka, vii. 283; at þeir skyldi verja landit, en þeir vildu eigi við taka, xi. 386; ganga fram á mel nökkurn, ok segir Hrútr at þeir mundu þar við taka, Ld. 62; þar stóð steinn einn mikill, þar bað Kjartan þá við taka, 220; seg þú æfi-sögu þína, Ásmundr, en þá skal Egill við taka, tell thy life’s tale, Asmund, and then shall Egil take his turn, Fas. iii. 374; tók við hvárr af öðrum, one took up where the other left off:—taka yfir, hann vildi eigi til ráða nema hann ætlaði at yfir tæki, Fms. iv. 174; þeir munu allt til vinna, at yfir taki með oss, Nj. 198; at eyrendi þeirra skyldi eigi lyktuð né yfir tekin, Fms. iv. 224.

V. to take to, begin:

1. with infin., tóku menn at binda sár sín, Eg. 93; hann tók at yrkja þegar er hann var ungr, 685; hans afli tók at vaxa, Fms. viii. 47; á þeim veg er ek tæka ganga, Sks. 3; taka at birtask, 568; tekr at dimma, birta … rigna, it gets dim, takes to darken … rain; allt þat er hann tekr at henda, Nj. 5; þá tók at lægja veðrit, 124; tók þá at morna, 131; tók þá at nátta, Fms. ix. 54; kvölda tekr = Lat. vesperascit, Luke xxiv. 29.

2. in other phrases, taka á rás, to take to running, to run, Nj. 253, Eg. 216, 220, Eb. 62 (hófu á rás, 67 new Ed.), Hrafn. 7: ellipt., tók bogmaðr ok hans menn á land upp undan, they took to the inland and escaped, Fms. ix. 275; tók hann þegar upp um brú, viii. 169; svá íllt sem nú er frá at taka (to escape, shun), þá mun þó síðarr verr, Fs. 55; taka flótta, to take to flight, Hm. 30; Eirekr tók út ór stofunni, took out of the room, ran out, Sturl. ii. 64; þeir tóku út eitt veðr allir, stood out to sea with the same wind, Fb. ii. 243.

VI. with dat., to take to, receive (perh. ellipt. for taka við- e-u); jarl tók vel sendi-mönnum ok vináttu-málum konungs, Fms. i. 53; konungr tók honum vel ok blíðliga, vii. 197; tekit mundu vér hafa kveðju þinni þóttú hefðir oss fyrri fagnat, Ld. 34; Grímr tók því seinliga, Eg. 764; Sigurðr tók því máli vel, 38, Fms. x. 2; konungr tók þá vel orðum Þórólfs, Eg. 44; hann tók því þakksamliga, Fms. i. 21; taka vel þeirra eyrendum, x. 33; Barði tók þessu vel, Ld. 236; Hákon tók því seinliga, Fms. i. 74; eigi mun konungr taka því þótt slík lygi sé upp borin fyrir hann, Eg. 59; tók Brynjólfr þá sættum fyrir Björn, 168; Njáll átti hlut at, at þeir skyldi taka sættum, Nj. 120; taka handsölum á fé, 257; taka heimildum á e-u, Fms. x. 45; taka fari, Grág. ii. 399, Nj. 111, 258 (see far); taka bóli, to take a farm (on lease), Gþl. 328, 354; mun ek máli taka fyrir alla Íslenzka menn þá er á skipi eru, speak for them, Bs. i. 421.

VII. impers. it is taken; hann brá upp hendinni ok tók hana af honum ok höfuðit af konunginum, Nj. 275; ok tók af nasarnar, Fms. x. 135, v. l.; þá tók af veðrit (acc.), the weather ‘took up’ (as is said in North of England), the storm abated. Fas. i. 157; svá at þar tæki af vega alla, all roads were stopped, Fms, iii. 122; af þeim tók málit ok görask úfærir, Fas. ii. 549; kom á höndina fyrir ofan úlflið svá at af tók, Nj. 84; kom á fótinn svá at af tók, 123; þá tók efa af mörgum manni, Fms. iii. 8; sýnina tekr frá e-m, to become blind, x. 339; undan kúnni tók nyt alla, Eb. 316; jafnskjótt tók ór verkinn allan, Fms. iv. 369; tók út skip Þangbrands ór Hitará, she drifted out, Bs. i. 15; í þat mund dags er út tók eykðina, when the time of ‘eykð’ was nearly passed, Fms. xi. 136; um várit er sumar-hita tók, when the summer heat set in, Fs. 67; réru svá skjótt at ekki tók (viz. þá) á vatni, Fms. vii. 344.

2. as a naut. term, to clear, weather a point; veðr var litið ok tók þeim skamt frá landi, the weather was still, and they kept close in shore, Fms. vi. 190: hence the mod. naut. phrase, e-m tekr, to clear, weather; mér tók fyrir nesit, I cleared, weathered the ness; vindr þver, svo að þeim tekr ekki.

3. þar er eigi of tekr torf eðr grjót, where neither is at hand, Grág. ii. 262; þau dæmi tekr til þessa máls, the proofs of this are, that when …, Hom. 127.

B. Reflex., takask mikit á hendr, to take much in hand, Band. 3, Nj. 228, Fms. i. 159; tókumk ek þat á hendr, xi. 104; láta af takask, to let oneself be deprived of, Eg. 296; takask e-n á hendr.

2. to be brought about, take effect, succeed; cp. þykkir mikit í hættu hversu þér teksk, Ld. 310; þat tóksk honum, he succeeded, Bárð. 167; tekst þá tveir vilja, it succeeds when two will, i. e. joint efforts prevail, a saying:—takask til, to happen; Ásgrími tóksk svá til (it so happened to A.), sem sjaldan var vant, at vörn var í máii hans, Nj. 92; ef svá vill til takask. Fas. i. 251; svá erviðliga sem þeim hafði til tekizk at herja á þá feðga, Fms. i. 184; mér hefir úgiptuliga tekizk, Ld. 252; þætti mér allmiklu máli skipta at þér tækisk stórmannliga, that thou wouldst behave generously, Hkr. ii. 32; hefir þetta svá tekizk sem ván var at, er hann var barn at aldri, 268.

3. to take place, begin; tóksk orrosta, Nj. 8; teksk þar orrosta, 122; ráð takask, of a marriage; en ef þá takask eigi ráðin, if the wedding takes not place then, Grág. i. 311; lýkr svá at ráðin skyldi takask, 99; ráð þau skyldi takask at öðru sumri, Eg. 26, Fms. x. 40: to be realised, hvatamaðr at þessi ferð skyldi takask, Ld. 240; síðan er mægð hafdi tekizk með þeim, since they had intermarried, Eg. 37; takask með þeim góðar ástir, they came to love one another much, of newly-married people, passim; féráns dómr teksk, Grág. i. 95; takask nú af heimboðin, to cease, Ld. 208; ok er allt mál at ættvíg þessi takisk af, 258.

II. recipr., takask orðum, to speak to one another, Fms. xi. 13; ok er þeir tókusk at orðum, spurði hann …, Eg. 375; bræðr-synir takask arf eptir, entreat one another, Gþl. 241; ef menn takask fyrir árar eða þiljur, take from one another, 424: takask á, to wrestle, Bárð. 168; takask fangbrögðum, Ld. 252, Ísl. ii. 446: takask í hendr, to shake hands, Grág. i. 384, Nj. 3, 65.

III. part. tekinn; vóru þá tekin ( stopped) öll borgar-hlið ok vegar allir, at Norðmönnum kæmi engi njósn, Fms. vi. 411: Steinþórr var til þess tekinn, at …, S. was particularly named as …, Eb. 32, 150; hann var til þess tekinn, at honum var verra til hjóna en öðrum mönnum, Grett. 70 new Ed. (cp. mod. usage, taka til e-s, to wonder at): lá hann ok var mjök tekinn, very ill, Sturl. i. 89: Álfhildr var þungliga tekin, ok gékk henni nær dauða, Fms. iv. 274; hann var mjök tekinn ok þyngdr af líkþrá, ii. 229; þú ert Ílla at tekin fyrir vanheilsu sakir, vii. 244; ú-tekin jörð, an untaken, unclaimed estate, Sturl. iii. 57, Gþl. 313.

2. at af teknum þeim, except, Fms. x. 232; at af teknum úvinum sínum, 266, (Latinism.)

* * *

(að), v. impers., e-m latar, one becomes slow, slackens; élinu latar, the snow-storm abates.

* * *

pres. læt, læt’k, Edda (in a verse), pl. látum; pret. lét, 2nd pers. lézt (rhyming with h ristir in Edda in a verse); subj. léti; imperat. lát, láttú; part. látinn: middle forms, pres. látumk, Am. 89; pret. létumk, Hm. 106, Eb. (in a verse), Eg. 103 (in a verse): with neg. suff., pres. lækk-að ek, I let not, Ó. H. 171 (in a verse); pret. lét-a, Skv. 3. 42; imperat. lát-attu or lát-aþu, Sdm. 28, Líkn. 6: [Ulf. lêtan = ἀφιέναι; A. S. lætan; Old Engl. laten; Engl. let; O. H. G. lazan; Germ. lassen; Swed. låta; Dan. lade.]

A. To let, put, place; bauð hann at láta þá í myrkva-stofu, MS. 623. 30; var Haraldr þar inn látinn ( shut in), Hkr. iii. 69; láta naut inn, to let ‘neat’ in a stall, let them in, Gísl. 20; láta út, to let out, Fms. vi. 215.

II. to let, suffer, grant; vil ek þess biðja yðr, herra, at þér létið oss mörk yðra, Ld. 112; konungr let margar tóptir til garða þar á árbakkanum, Fms. ii. 27; láta laust, to let go, let loose, Nj. 70, Fms. i. 168; hann vildi eigi láta þenna hest, viii. 123; láta hlut sinn, to let go one’s share, be worsted, i. 74.

2. to leave, forsake; biðr hann at þeir láti blótin, Fms. x. 274; láta fyrir róða, to throw to the winds, see róði, and láta fur lið; hann lét ok fur lið allan farangr sinn, Ísl. ii. 362; láta einan, to forfake a person; láttu mig, Drottinn, einan ekki, Pass.; hann ætlaði at láta eina ( to divorce) drottningina, Fms. vii. 171.

3. to lose; ok létir þú hrossin eigi at síðr, Ld. 146; en ef þeir verða forflótta, þá munu þeir láta lið sitt, Eg. 284; fénu því sem hann hafði látið, Magn. 528; láta skal hann ok féit allt, Fms. vii. 24; at ek hafa fyrir því látið manndóm eða sannindi, ix. 333; láta leikinn, to lose the game, Edda 31; láta lífit, to lose one’s life, Eg. 14, Nj. 15, Fms. xi. 3.

4. with dat. to suffer loss in or of a thing; lætr Álfr þar lífinu, suffered loss of his life, perished, Finnb. 256; hét ek því at láta heldr lífi mínu (líf mitt, v. l.), en ganga á þenna eiðstaf, Fms. viii. 155; gengu á jökla upp ok létu lífi er dagleið var til bygða, Bs. i. 408; fyrr skal ek mínu fjörvi láta, Skv. 3. 15; þú skalt láta mínu landi, 10: and in mod. usage, láta kálfi, to drop the calf; and láta fóstri, to miscarry.

5. to let do or let be done; hann lét sveininum ekki í mein, he let nothing be done to the boy, indulged him in everything, Nj. 147; Dofri unni honum svá mikit at hann mátti ekki í móti honum láta, Fb. i. 566, cp. láta eptir, undan e-m, etc.

6. vóru þá látnir fjötrar af Hallfreði, Fms. ii. 12; þá láta þeir þegar af sér tjöldin, Eg. 261; vil ek at þú látir lokur frá hurðum, Gísl. 28; láta barn af brjósti, to wean a child, N. G. L. i. 340; láta hest á stall, Karl. 5: láta í ljós, to make known, Sks. 195: láta blóð, to let blood (blóð-lát).

III. with prepp.; láta af e-u, to leave off, desist from; sumir létu af blótum, Fms. i. 32; þú vill seint láta af mann-drápum, 274; Þorgeirr mun eigi fyrr af láta enn hann ræðr þér bana, Nj. 109; á enum næstum hálfum mánaði er fallsótt lætr af ( ceases), Grág. i. 458; láta af hendi, to let out of one’s hands, deliver up, Eg. 66, Nj. 186, Fms. vii. 173; láta fé af, to kill, slaughter (cattle), Grág. i. 429, K. Þ. K. 80, 92, Rb. 344:—láta aptr, to shut; kómu Austmenn í virkit, því at Austmenn höfðu eigi aptr látið, Landn. 162; láttu aptr dyrnar, shut the door:—láta at, to yield, comply; mun ek láta at yðr, I will comply with you, MS. 623. 24; alla þá er at mínum orðum láta, Eg. 18; hann (the ship) fór jafnan hallr ok lét eigi at stjórn, she heeled over and obeyed not the helm, Fms. iii. 13:—láta eptir e-m, to indulge; Þórðr lét þat eptir honum, Eg. 188; þær (the scales) sýndusk honum svá vægar, at ef eitt lítið hár væri lagt i, at þó mundu þær eptir láta, Sks. 643: absol., láta eptir, with acc. to leave behind, MS. 623. 36, Eg. 87, 220:—láta fram, láti mik fram at Kolskeggi, Nj. 97:—láta fyrir, to let go, give way, yield; ok sagt, at fyrir lét annarr fylkingar-armrinn, Fms. vi. 317; þeir munu verða fyrir at láta ef vér leggjum sköruliga at, vii. 257; hann lætr ekki fyrir járni né eldi, Kb. 544. 39, Gþl. 285:—láta í, to let go into; láta í ker, to pour into a vessel, fill it (í-lát), Konr.:—láta til, to yield; Einarr vildi með engu móti láta til við Harald konung, Fms. iii. 62; þar kemr enn þófinu at konungr lætr til, ok mælti svá, xi. 429; var þá Gunnarr við hana lengi fár, þar til er hón lét til við hann, Nj. 59:—láta undan, to yield to, give way; ek skal hvergi undan þér láta, 27:—láta upp, to open (opp. to láta aptr), Eg. 409, 602, Fms. ix. 26, 476; lætr Kjartan þenna upp, K. let him get up, Ld. 168: láta uppi, to lay out; ok lætr hann rétt skírn uppi, at hann láti at lögheimili sinu, K. Þ. K. 6; ok ertú saklauss, ef þú lætr uppi ( grants) vistina, Glúm. 327; ef féit er eigi uppi látið, Grág. i. 384; en ef hinn lætr honum eigi uppi mat þann, 47; látum nú þat uppi ( let us make a clean breast) er vér höfum jafnan mælt, Fms. ix. 333:—láta út, to let out, of a thing shut in; at hann mundi brjóta upp hurðina, ef hann væri eigi út látinn, vi. 215: naut. to let go, put to sea, síðan létu þeir út ok sigldu til Noregs, Nj. 128.

IV. with infin. to let, cause, make; látið mik vita, let me know, Nj. 231; er ek lét drepa Þóri, Fms. v. 191; faðir Bjarnar, er Snorri Goði lét drepa, Landn. 93; Gunnarr mun af því láta vaxa úþokka við þik, Nj. 107; lét hón þar fjándskap í móti koma, Ld. 50; hann sá engan annan kost, en láta allt svá vera sem Björgólfr vildi, Eg. 24; ef bóndinn lætr hann á brott fara, Grág. i. 157; þá létu þeir stefna þing fjölmennt, Fms. i. 20; konungr lét græða menn sína, … en veita umbúð, Eg. 34; ok lét leiða hann á land upp ok festa þar upp, Nj. 9; þá skal hann stefna honum, ok láta honum varða útlegð, Grág. i. 47, 385; þá lét Þorbjörn vera kyrt ok fór leið sína, Háv. 46; láttú búnar þessar þegar er ek læt eptir koma, let them be ready when I call for them, id.; lát þér þat í hug koma! … láttú þér því þykkja minstan skaða um fjártjón, ok þú skalt láta þér í hug koma, at …, Sks. 446, and in numberless instances.

2. with a reflex. infin. to let a thing be done or become, or referring to a person himself, to let oneself do, etc.; láttú nemask þat, learn that! mark that! Skv. 1. 23; er hón lét sveltask, Og. 17, Skv. 3. 27; skulu þér þá ekki eptir ganga, ok láta þá sjálfa á sjásk, Nj. 147; Egill mun ekki letjask láta nema þú sér eptir, Eg. 257; at frændr yðrir ok vinir láti mjök hallask eptir þínum fortölum, Fms. ii. 32; ef sá maðr lætr í dóm nefnask er nú var frá skiliðr, Grág. i. 16; ok hafi hinn fellda hana, ok látið á fallask, and let himself fall upon her, ii. 60; ok láti kaupask verk at, if he lets work be bought of him, i. e. works for wages, i. 468; hann lét fallask þvers undan laginu, Nj. 246; ef hón vill vígjask láta til nunnu, Grág. i. 307; láta sér fátt um e-t finnast, to disapprove, Fas. i. 51; áðr hann láti af berask, Fms. ii. 12.

3. with part. pass., in circumlocutory phrases; hann lét verða farit, he went, Fagrsk. 120; létu þeir víða verða farit, they rowed much about, 185; liðit skal láta verða leitað bæjarins, Fms. viii. 374; lét konungr þá verða sagt, v. 201; hann lét hana verða tekna, he seized her, ‘let her be taken,’ Fas. ii. 153: ellipt., omitting the infin., láta um mælt, to let be said, to declare, Vígl. 76 new Ed.: rare in prose, but freq. in old poetry, ek lét harðan Hunding veginn, I sent H. to death, Hkv. 1. 10; láta soðinn, Gm. 18; gulli keypta léztú Gýmis dóttur, Ls. 42; láta trú boðna, Od. 9; lét of sóttan, Haustl.

V. naut. to stand; lata út, lata í haf, to let go, put out to sea, Eg. 370; síðan létu þeir út ok sigldu til Noregs, Nj. 128; var honum sagt at þeir höfðu út látið, 134; hann bar á skip ok lét í haf, 282, Ld. 50; láta til lands, to stand towards land, to put in, Fms. i. 294; láta at landi, id., 228; vil ek ráða yðr, at þér látið í brott héðan, Eb. 330.

B. Metaph. usages:

1. to behave, comport oneself, by gestures, manners, or by the voice, answering to lát (III); forvitni er mér á hversu þeir láta, Glúm. 327; láta sem vitstoli, Stj. 475; hann bað menn eigi syrgja né láta öðrum herfiligum látum, Nj. 197; hann sofnaði fast, ok lét ílla í svefni, to be unruly in sleep, 94, 211; fámk vér eigi við skrafkarl þenna er svá lætr leiðinliga, Háv. 52; björn ferr at henni, ok lætr allblítt við hana, fondles her, Fas. i. 51; bæði er, at þú ert görfiligr maðr, enda lætr þú allstórliga, makest thyself big, Ld. 168; jarl lét sér fátt til hans, the earl treated him coldly, Fms. i. 58; lét hann sér fátt um finnask, vii. 29; láta hljótt yfir e-u, to keep silence about a thing, Nj. 232, Al. 15; láta kyrt um e-t, id.; láta mikit um sik, to pride oneself, puff oneself up, Grett. 108; Björgólfr kallaði annat sinn ok þriðja—þá svarar maðr, lát eigi svá ! lát eigi svá, maðr! segir hann, Fms. ix. 50.

2. láta vel, ílla yfir e-u, to express approval, disapproval of a thing; mun ek segja þeim tíðendin ok láta ílla yfir verkinu, Nj. 170; Brynjólfr lét ílla yfir þessi ráða-görð, Eg. 24; Kveldúlfr lét vel yfir því, 115, Nj. 46; hann lætr vel yfir því, he expressed himself favourably about it, Ld. 50; ok létu menn hans vel yfir þessu, 168; lét hann vel yfir þeirra eyrendi, Fms. i. 16.

3. to make as if; hann gengr leið sína, ok lætr sem hann sjái ekki sveinana, Háv. 52; mun ek nú taka í hönd þér ok láta sem ek festa mér Helgu dóttur þína, Ísl. ii. 206; Þjóstólfr gékk með öxi reidda ok lét þat engi sem vissi, Nj. 25; láttú sem hinn átti dagr Jóla sé á Drottins-degi, Rb. 128; ok mun ek láta sem ek taka af þeim, Nj. 170; en fólk þetta lét sem ekki væri jafnskylt sem Jóla-drykkjan þessi, Fms. vii. 274: the phrase, honum er ekki svo leitt sem hann lætr.

4. to estimate, value; manngjöld skyldi jöfn látin ok spora-höggit, Nj. 88; hann vildi eigi heyra at nokkurr konungr væri honum jafn látinn á Norðrlöndum, Fms. v. 191; því at þeir þoldu þat eigi, at Finnbogi var framar látinn, Finnb. 290; fátt er betr látið en efni eru til, a saying, Band. 6 new Ed.; er nú er heilagr látinn, Clem. 49.

5. to express, say; í fylki þat eða hérað, er sá lét sik ór vera, Gþl. 155; lætr þat ( he intimates) at sú gjöf var gör með ráði konungs, Eg. 35; Þorfinnr bóndi lét heimilt skyldu þat, 564; létu þeir ( they declared) nú sem fyrr, at hón festi sik sjálf, Nj. 49: to run so and so, of writs, books, skrá er svá lét, Dipl. ii. 19; máldaga svá látanda, Vm. 47.

6. to emit a sound, scream, howl; hátt kveði þér, en þó lét hærra atgeirinn er Gunnarr gékk út, Nj. 83; sem kykvendi léti, Fms. vi. 202; óttask ekki hversu sem sjór lét, vii. 67; at veðrátta léti ílla um haustið, Ld. 50; hann heyrir ok þat er gras vex á jörðu ok allt þat er hærra lætr, Edda 17; ok einn tíma er prestr lýtr at honum, þá lætr í vörrunum—tvö hundruð í gili, tvau hundruð í gili, Band. 14; ok lét hátt í holsárum, sem náttúra er til sáranna, Fbr. 111 new Ed.

C. Reflex.:

I. to be lost, to die, perish; betra þykki mér at látask í þínu húsi, en skipta um lánar-drottna, Nj. 57; létusk ( fell) fjórtán menn, 98; kómusk fimm á skóginn en þrír létusk, Eg. 585; ok létzk hón þeirra síðast, Ld. 58; hversu mart hefir hér fyrir-manna látisk—Hér hefir látisk Njáll ok Bergþóra ok synir þeirra allir, Nj. 203.

2. to declare of oneself, feign, etc.; lézk þar vilja sína kosti til leggja, Fms. i. 22; en allir létusk honum fylgja vilja, ix. 316; ek býð þangat þeim mönnum, er fé látask at honum hafa átt, Grág. i. 409.

II. part. látinn, dead, deceased, Eg. 300, Nj. 112, Ld. 8, Fms. vii. 274.

2. vel látinn, highly esteemed, in good repute, Ísl. ii. 122, Sks. 441; við látinn, on the alert, ready, Fms. viii. 371, ix. 459; það er svá við látið, it so happens, Fb. i. 204; vel fyrir látinn, well prepared, Grett. 110 A.

* * *

(fer; fór, fórum; farinn), v.

1) to move, pass along, go;

gekk hann hvargi sem hann fór, he walked wherever he went;

fara heim (heiman), to go home (from home);

fara á fund e-s to visit one;

fjöld ek fór, I travelled much;

hann sagði, hversu orð fóru með þeim, what words passed between them;

absol., to go begging (ómagar, er þar eigu at fara í því þingi);

2) with ‘ferð, leið’ or the like added in acc., gen., or dat.;

fara leiðar sinnar, to go one’s way, proceed on one’s journey (= fara ferðar sinnar or ferða sinna, fara ferð sina, fara för sina, förum sínum);

fara þessa ferð, to make this journey;

fara fullum dagleiðum, to travel a full days journeys;

fara stefnuför, to go a-summoning;

fara bónorðsför, to go a-wooing;

fara sigrför, to go on the path of victory, to triumph;

fara góða för, to make a lucky journey;

fig., fara ósigr, to be defeated;

fara mikinn skaða, to suffer great damage;

fara hneykju, skömm, to incur disgrace;

fara erendleysu, to fail in one’s errand;

with the road in acc. (fara fjöll ok dala);

3) fara búðum, bygðum, vistum, to move, change one’s abode;

fara eldi ok arni, to move one’s hearth and fire;

4) fara einn saman, to go alone;

fara eigi ein saman, to go with child (= fara með barni);

5) with infin.;

fara sofa, to go to sleep (allir menn vóru sofa farnir);

fara vega, to go to fight;

fara leita, to go seeking (var leita farit);

6) with an a., etc.;

fara villr, to go astray;

fara haltr, to walk lame;

fara vanstiltr, to go out of one’s mind;

fara duldr e-s, to be unaware of;

fara andvígr e-m, to give battle;

fara leyniliga (leynt), to be kept secret;

eigi má þetta svá fara, this cannot go on in that way;

fjarri ferr þat, far from it, by no means;

fór þat fjarri, at ek vilda, I was far from desiring it;

7) to turn out, end;

fór þat sem líkligt var, it turned out as was likely (viz. ended ill);

svá fór, at, the end was, that;

ef svá ferr sem ek get til, if it turns out as I guess;

á sómu leið fór um aðra sendimenn, it went the same way with the other messengers;

8) to fare well, ill;

biðja e-n vel fara, to bid one farewell;

9) to suit, fit, esp. of clothes, hair (ekki þykkir mér kyrtill þinn fara betr en stakkr minn; hárit fór vel);

impers., fór illa á hestinum, it sat ill on the horse;

10) impers., e-m ferr vel, illa, one behaves or acts well, ill;

honum hafa öll málin verst farit, he has behaved worst in the whole matter;

e-m ferr vinveittliga, one behaves in a friendly way;

11) fara e-t höndum, to touch with the hands, esp. of a healing touch, = fara höndum um e-t (bið hann fara höndum meinit);

fara land herskildi, brandi, to visit a land with ‘warshield’, with fire, to ravage or devastate it (gekk síðan á land upp með liði sínu ok fór alit herskildi);

12) to overtake (Án hrísmagi var þeirra skjótastr ok gat farit sveininn);

tunglit ferr sólina, the moon overtakes the sun;

áðr hana Fenrir fari, before F. overtakes her;

13) to ill-treat, treat cruelly;

menn sá ek þá, er mjök höfðu hungri farit hörund, that had chastened their flesh with much fasting;

14) to put an end to, destroy;

fara sér (sjálfr), to kill oneself;

fara lífi (fjörvi) e-s, to deprive one of life;

þú hefir sigr vegit ok Fáfni (dat.) um farit, killed F.;

15) to forfeit (fara löndum ok lausafé);

16) refl., farast;

17) with preps. and advs.:

fara af klæðum, to take off one’s clothes;

fara at e-m, to make an attack upon, to assault (eigi mundi í annat sinn vænna at fara at jarlinum);

fara at e-u, to mind, pay heed to;

ekki fer ek at, þótt þú hafir svelt þik til fjár (it does not matter to me, I do not care, though);

to deal with a thing, proceed in a certain way;

svá skal at sókn fara, thus is the pleading to be proceeded with;

fara at lögum, úlögum, to proceed lawfully, unlawfully;

fara mjúkliga at, to proceed gently;

hér skulu við fara at með ráðum, act with, deliberation;

impers. with dat., to do, behave;

illa hefir mér at farit, I have done my business badly; to go in pusuit (search) of (víkingar nökkurir þeir sem fóru at féföngum);

fara at fuglaveiðum, to go a-fowling;

fara at fé, to tend sheep;

fara á e-n, to come upon one;

sigu saman augu, þá er dauðinn fór á, when death seized him;

fara á hæl or hæli, to step back, retreat;

fara eptir e-m, to follow one;

fara eptir e-u, to go for, go to fetch (Snorri goði fór eptir líkinu; fara eptir vatni); to accommodate oneself to, conform to (engi vildi eptir öðrum fara);

þau orð er eptir fara, the following words;

fara fram, to go on, take place;

ef eigi ferr gjald fram, if no payment takes place;

veizlan ferr vel fram, the feast went on well;

spyrr, hvat þar fœri fram, he asked, what was going on there;

fara fram ráðum e-s, to follow one’s advice;

allt mun þat sínu fram fara, it will take its own course;

kváðu þat engu gegna ok fóru sínu fram, took their own way;

segir honum, hversu þeir fóru fram, how they acted;

fara e-t fram, to do., perform a thing;

spyrr hann, hvat nú sé fram faranda, what is to be done;

fara fyrir e-t, to pass for, be taken for (fari sá fyrir níðing, er);

fara hjá sér, to be beside oneself;

fara í e-t, to go into (fara í tunnu);

fara í sæng, rekkju, to go to bed;

fara í sess sinn, sæti sitt, to take one’s seat;

fara í klæði, to put on clothes, dress;

fara í vápn, brynju, to put on armour;

fara í lag, to go right or straight again (þá fóru brýnn hans í lag);

fara í vöxt, to increase;

fara í þurð, to wane;

fara í hernað, víking, to go a-freebooting;

nú ferr í úvænt efni, now matters look hopeless;

to happen, occur (alit þat, er í hafði farit um nóttina);

fara með e-t, to wield handle, manage;

fór Hroptr með Gungni, H. wielded (the spear) Gungnir;

fara með goðorð, to hold a goðorð;

fara með sök, to manage a lawsuit;

to practice, deal in;

fara með rán, to deal in robbery;

fara með spott ok háð, to go scoffing and mocking;

fara með galdra ok fjölkyngi, to practice sorcery;

to deal with, treat, handle (þú munt bezt ok hógligast með hann fara);

fara af hljóði með e-t, to keep matters secret;

fara með e-m, to go with one, follow one (ek skal með yðr fara með allan minn styrk);

fara með e-u, to do (so and so) with a thing, to deal with, manage;

hvernig þeir skyldu fara með vápnum sínum, what they were to do with their weapons;

sá maðr, er með arfinum ferr, who manages the inheritance;

fara með málum sínum, to manage one’s case;

fara vel með sínum háttum, to bear oneself well;

undarliga fara munkar þessir með sér, these monks behave strangely;

fara með barni, to go with child;

impers., ferr með þeim heldr fáliga, they are on indifferent terms;

fara ór landi, to leave the country;

fara ór klæðum, fötum, to take off one’s clothes, undress;

fara saman, to go together; to shake, shudder;

fór en forna fold öll saman, shivered all through;

to concur, agree (hversu má þat saman f);

fara til svefns, to go to sleep (= fara at sofa);

fara um e-t, to travel over (fara um fjall);

fara höndum um e-n, to stroke or touch one with the hands (hann fór höndum um þá, er sjúkir vóru);

fara mörgum orðum um e-t, to dilate upon a subject;

fara myrkt um e-t, to keep a matter dark;

fara undan, to excuse oneself (from doing a thing), to decline, refuse (hvat berr til, at þú ferr undan at gera mér veizluna);

borð fara upp, the tables are removed;

fara út, to go from Norway to Iceland; to come to a close, run out (fóru svá út þessir fimm vetr);

fara útan, to go abroad (from Iceland);

fara við e-n, to treat one, deal with one in a certain way;

margs á, ek minnast, hve við mik fóruð, I have many things to remember of your dealings with me;

fara yfir e-t, to go through;

nú er yfir farit um landnám, now an account of the settlements has been given;

skjótt yfir at fara, to be brief.

* * *

pret. fóra, 2nd pers. fórt, mod. fórst, pl. fóru; pres. ferr, 2nd pers. ferr, in mod. pronunciation ferð; pret. subj. færa; imperat. far and farðu (= far þú); sup. farit; part. farinn; with the suffixed neg. fór-a, Am. 45; farið-a ( depart not), Hkr. i. 115 MS. (in a verse). [In the Icel. scarcely any other verb is in so freq. use as fara, as it denotes any motion; not so in other Teut. idioms; in Ulf. faran is only used once, viz. Luke x. 7; Goth. farjan means to sail, and this seems to be the original sense of fara (vide far); A. S. faran; the Germ. fahren and Engl. fare are used in a limited sense; in the Engl. Bible this word never occurs (Cruden); Swed. fara; Dan. fare.]

A. NEUT. to go, fare, travel, in the widest sense; gékk hann hvargi sem hann fór, he walked wherever he went, Hkr. i. 100; né ek flý þó ek ferr, I fly not though I fare, Edda (in a verse); létt er lauss at fara (a proverb), Sl. 37: the saying, verðr hverr með sjálfum sér lengst at fara, Gísl. 25; cp. ‘dass von sich selbst der Mensch nicht scheiden kann’ (Göthe’s Tasso), or the Lat. ‘patriae quis exul se quoque fugit?’ usually in the sense to go, to depart, heill þú farir, heill þú aptr komir, Vþm. 4; but also to come, far þú hingat til mín, come here, Nj. 2.

2. to travel, go forth or through, pass, or the like; þú skalt fara í Kirkjubæ, Nj. 74; fara ór landi, to fare forth from one’s country, Fms. v. 24; kjóll ferr austan, Vsp. 51; Surtr ferr sunnan, 52; snjór var mikill, ok íllt at fara, and ill to pass, Fms. ix. 491; fóru þeir út eptir ánni, Eg. 81; siðan fór Egill fram með skóginum, 531; þeim sem hann vildi at færi … Njáll hét at fara, Nj. 49; fara munu vér, Eg. 579; Egill fór til þess er hann kom til Álfs. 577, Fms. xi. 122; fara þeir nú af melinum á sléttuna. Eg. 747; fara heiman, to fare forth from one’s home, K. Þ. K. 6; alls mik fara tíðir, Vþm. 1; fjölð ek fór, far I fared, i. e. travelled far, 3: the phrase, fara utan, to fare outwards, go abroad (from Iceland), passim; fara vestr um haf, to fare westward over the sea, i. e. to the British Isles, Hkr. i. 101; fara á fund e-s, to visit one, Ld. 62; fara at heimboði, to go to a feast, id.; fara fæti, to fare a-foot, go walking, Hkr.; absol. fara, to travel, beg, hence föru-maðr, a vagrant, beggar; in olden times the poor went their rounds from house to house within a certain district, cp. Grág. i. 85; ómagar er þar eigu at fara í því þingi eðr um þau þing, id.; ómagar skolu fara, 119; omegð þá er þar ferr, 296: in mod. usage, fara um and um-ferð, begging, going round.

β. with prep.: fara at e-m, to make an inroad upon one, Nj. 93, 94, 102 (cp. at-för); fara á e-n, to mount, e. g. fara á bak, to mount on horseback; metaph., dauðinn fór á, death seized him, Fms. xi. 150; f. saman, to go together, Edda 121, Grág. ii. 256; f. saman also means to shudder. Germ. zusammenfahren, Hým. 24: metaph. to concur, agree, hversu má þat saman f., Nj. 192; þeim þótti þat mjök saman f., Fms. iv. 382; fara á hæl, or á hæli, to go a-heel, i. e. step back. retreat, xi. 278, Eg. 296; fara undan, metaph. to excuse oneself, refuse (v. undan), Nj. 23, Fms. x. 227; fara fyrir, to proceed; fara eptir, to follow.

3. with ferð, leið or the like added, in acc. or gen. to go one’s way; fara leiðar sinnar, to proceed on one’s journey, Eg. 81, 477, Fms. i. 10, Grág. ii. 119; fara ferðar sinnar, or ferða sinna, id.. Eg. 180, Fms. iv. 125; fara derð sina, id.. Eg. 568; fara förum sínum, or för sinní, id., K. Þ. K. 80, 90; fara dagfari ok náttfari, to travel day and night, Fms. i. 203; fara fullum dagleiðum, to go full days-journeys, Grág. i. 91; or in a more special sense, fara þessa ferð, to make this journey, Fas. ii. 117; f. stefnu-för, to go a-summoning; f. bónorðs-för, to go a-courting, Nj. 148; f. sigr-för, to go on the way of victory, to triumph, Eg. 21; fara sendi-för, to go on a message, 540.

β. in a metaph. sense; fara hneykju-för, to be shamefully beaten, Hrafn. 19 (MS.); fara ósigr, to be defeated, Eg. 287; fara mikinn skaða, to ‘fare’ (i. e. suffer) great damage, Karl. 43; fara því verrum förum, fara skömm, hneykju, erendleysu, úsæmð, to get the worst of it, Fms. viii. 125.

4. with the road in acc.; hann fór Vánar-skarð, Landn. 226; f. sjó-veg, land-veg, K. Þ. K. 24; fór mörg lönd ok stórar merkr, Fas. ii. 540; fara sömu leið, Fms. i. 70; f. sama veg, Luke x. 31; f. fjöll ok dala, Barl. 104; fara út-leið, þjóð-leið, Fms. iv. 260; also, fara um veg, fara um fjall, to cross a fell, Hm. 3; fara liði, to march, Fms. i. 110.

II. in a more indefinite sense, to go; fara búðum, bygðum, vistum, to move, change one’s abode, Ld. 56, Hkr. ii. 177, Nj. 151, Vigl. 30; fara búferla, to more one’s household, Grág. ii. 409; fara vöflunarförum, to go a-begging, i. 163, 294, ii. 482.

2. the phrases, fara eldi ok arni, a law term, to move one’s hearth and fire. Grág. ii. 253; fara eldi um land, a heathen rite for taking possession of land, defined in Landn. 276. cp. Eb. 8, Landn. 189, 284.

3. fara einn-saman, to be alone. Grág. ii. 9; the phrase, f. eigi einn-saman, to be not alone, i. e. with child, Fms. iii. 109; or, fór hón með svein þann, Bs. i. 437; cp. ganga með barni.

4. adding an adj., to denote gait, pace, or the like; fara snúðigt, to stride haughtily, Nj. 100; fara mikinn, to rush on, 143; fara flatt, to fall flat, tumble, Bárð. 177; fara hægt, to walk slowly.

β. fara til svefns, to go to sleep, Nj. 35; f. í sæti sitt, to go to one’s seat, 129; f. í sess, Vþm. 9; f. á bekk, 19; fara á sæng, to go to bed, N. G. L. i. 30; fara í rúmið, id. (mod.); fara í mannjöfnuð, Ísl. ii. 214; fara í lag, to be put straight, Eg. 306; fara í vöxt, to wax, increase, Fms. ix. 430, Al. 141; fara í þurð, to wane, Ld. 122, l. 1 (MS.); fara í úefni, to go to the wrong side, Sturl. iii. 210; fara at skakka, to be odd ( not even). Sturl. ii. 258; fara at sölum, to be put out for sale, Grág. ii. 204.

5. fara at fuglum, to go a-fowling, Orkn. (in a verse); fara at fugla-veiðum, id., Bb. 3. 36; fara í hernað, í víking, to go a-freebooting, Fms. i. 33, Landn. 31; fara at fé, to watch sheep, Ld. 240; fara at fé-föngum, to go a-fetching booty, Fms. vii. 78.

β. with infin., denoting one’s ‘doing’ or ‘being;’ fara sofa, to go to sleep, Eg. 377; fara vega, to go to fight, Vsp. 54, Gm. 23; fara at róa, Vígl. 22; fara leita, to go seeking, Fms. x. 240; fara að búa, to set up a household, Bb. 2. 6; fara að hátta, to go to bed.

γ. akin to this is the mod. use of fara with an infin. following in the sense to begin, as in the East Angl. counties of Engl. it ‘fares’ to …, i. e. it begins, is likely to be or to do so and so; það fer að birta, það er farit að dimma, it ‘fares’ to grow dark; það fer að hvessa, it ‘fares’ to blow; fer að rigna, it ‘fares’ to rain. etc.:—no instance of this usage is recorded in old Icel., but the Engl. usage shews that it must be old.

δ. with an adj. etc.; fara villr, to go astray, Sks. 565; fara haltr, to go lame, Fms. x. 420; fara vanstiltr, to go out of one’s mind, 264; fara hjá sér, to be beside oneself, Eb. 270; fara apr, to feel chilly, Fms. vi. 237 (in a verse); fara duldr e-s, to be unaware of, Skálda 187 (in a verse); fara andvígr e-m, to give battle, Stor. 8; fara leyniliga, to go secretly, be kept hidden, Nj. 49.

6. to pass; fór sú skipan til Íslands, Fms. x. 23; fara þessi mál til þings, Nj. 100; hversu orð fóru með þeim, how words passed between them, 90; fóru þau orð um, the runner went abroad, Fms. i. 12; ferr orð er um munn líðr (a saying), iv. 279; þá fór ferligt úorðan, a bad report went abroad, Hom. 115.

7. fara fram, to go on, take place; ferr þetta fram, Ld. 258; ef eigi ferr gjald fram, if no payment takes place, K. Þ. K. 64; ferr svá fram, and so things went on without a break, Nj. 11, Eg. 711; veizlan ferr vel fram, the feast went on well, Nj. 11, 51; spyrr hvat þar færi fram, he asked what there was going on. Band. 17; fór allt á sömu leið sem fyrr, it went on all the same as before, Fms. iv. 112; fara fram ráðum e-s, to follow one’s advice, Nj. 5, 66, Fms. vii. 318; allt mun þat sínu fram f., it will take its own course, Nj. 259; nú er því ferr fram um hríð, it went on so for a while, Fms. xi. 108; a law term, to be produced, gögn fara fram til varnar, Grág. i. 65; dómar fara út, the court is set (vide dómr), Grág., Nj., passim.

8. borð fara upp brott, the tables are removed (vide borð), Eg. 247, 551; eigi má þetta svá f., this cannot go on in that way, Nj. 87; fjarri ferr þat, far from it, by no means, 134; fór þat fjarri at ek vilda, Ld. 12; fór þat ok svá til, and so if came to pass, Fms. x. 212.

9. to turn out, end; hversu ætlar þú fara hesta-atið, Nj. 90; fór þat sem likligt var, it turned out as was likely (i. e. ended ill). Eg. 46; svá fór, at …, the end was, that …, Grett. 81 new Ed.; ef svá ferr sem ek get til, if it turns out as I guess, Dropl. 30, Vígl. 21; ef svá ferr sem mín orð horfa til, Fms. v. 24; ef svá ferr sem mik varir, if it comes to pass as it seems to me, vi. 350; svá fór um sjóferð þá, Bjarni 202; á sömu leið fór um aðra sendi-menn, Eg. 537; to depart, die, þar fór nýtr maðr, Fs. 39; fara danða-yrði, to pass the death-weird, to die, Ýt. 8.

10. to fare well, ill, in addressing; fari þér vel, fare ye well, Nj. 7; biðja e-n vel fara, to bid one farewell, Eg. 22, Ld. 62; far heill ok sæll, Fms. vii. 197: in a bad sense, far þú nú þar, ill betide thee! Hbl. 60; far (impers.) manna armastr, Eg. 553; Jökull bað hann fara bræla armastan, Finnb. 306; fari þér í svá gramendr allir, Dropl. 23.

11. fara í fat, í brynju (acc.), etc., to dress, undress; but fara ór fötum (dat.), to undress, Fms. x. 16, xi. 132, vii. 202, Nj. 143, Gh. 16, etc.

III. metaph.,

1. to suit, fit, esp. of clothes, hair, or the like; ekki þykkir mér kyrtill þinn fara betr en stakkr minn, Fas. ii. 343; hárið fór vel, Nj. 30; jarpr á hár ok fór vel hárit, Fms. ii. 7; gult hár sem silki ok fór fagrliga, vi. 438, Fs. 88; klæði sem bezt farandi, Eb. 256; var sú konan bezt f., the most graceful, lady-like, Ísl. ii. 438; fór ílla á hestinum, it sat ill on the horse, Bs. i. 712.

2. impers. it goes so and so with one, i. e. one behaves so and so: e-m ferr vel, ílla, etc., one behaves well, ill, etc.; honum hafa öll málin verst farit, he has behaved worst in the whole matter, Nj. 210; bezta ferr þér, Fms. vii. 33; vel mun þér fara, Nj. 55; at honum fari vel, 64; þer hefir vel farit til mín, Finnb. 238; e-m ferr vinveittliga, one behaves in a friendly way, Nj. 217; ferr þér þá bezt jafnan ok höfðinglegast er mest liggr við, 228; mun honum nokkurn veg vel f., Hrafn. 10; údrengiliga hefir þér farit til vár, Ld. 48; ferr þér illa, Nj. 57; hversu Gunnari fór, how ( well) G. behaved, 119.

3. fara at e-u, to deal with a thing (i. e. proceed) so and so; svá skal at sókn fara, thus is the pleading to be proceeded with, Grág. i. 323; svá skal at því f. at beiða …, 7; fara at lögum, or úlögum at e-u, to proceed lawfully or unlawfully, 126; hversu at skyldi f., how they were to proceed, Nj. 114; fara mjúklega at, to proceed gently, Fms. vii. 18; hér skulu vér f. at með ráðum, to act with deliberation, Eg. 582; Flosi fór at öngu óðara ( took matters calmly), en hann væri heima, Nj. 220.

β. impers. with dat., to do, behave; ílla hefir mér at farit, I have done my business badly, Hrafn. 8; veit Guð hversu hverjum manni mun at f., Fms. x. 212: in mod. phrases, to become, ironically, þér ferr það, or þér ferst það, it becomes thee, i. e. ‘tis too bad of thee.

γ. hví ferr konungrinn nú svá (viz. at), Fms. i. 35; er slíkt úsæmiliga farit, so shamefully done, Nj. 82; hér ferr vænt at, here things go merrily, 232; karlmannliga er farit, manfully done, 144.

δ. to mind, care about; ekki ferr ek at, þótt þú hafir svelt þik til fjár, it does not matter to me, I do not care, though …, Nj. 18; ekki munu vit at því fara ( never mind that), segir Helgi, 133.

ε. fara eptir, to be in proportion; hér eptir fór vöxtr ok afl, his strength and stature were in proportion, Clar.

4. fara með e-t, to wield, handle, manage; fór Hroptr með Gungni, H. wielded Gungni ( the spear), Kormak; f. með Gríðar-völ, to wield the staff G., Þd. 9: as a law term, to wield, possess; fara með goðorð, to keep a goðorð, esp. during the session of parliament, Dropl. 8, Grág. and Nj. passim; fara með sök, to manage a lawsuit, Grág., Nj.; or, fara við sök, id., Nj. 86.

β. metaph. to practise, deal in; fara með rán, to deal in robbing, Nj. 73; fara með spott ok háð, to go sporting and mocking, 66; f. með fals ok dár, Pass. 16. 5; fara með galdra ok fjölkyngi, K. Þ. K. 76; f. með hindr-vitni, Grett. 111; cp. the phrase, farðu ekki með það, don’t talk such nonsense.

γ. to deal with, treat, handle; þú munt bezt ok hógligast með hann fara, thou wilt deal with him most kindly and most gently, Nj. 219; fara af hljóði með e-t, to keep matters secret, id.; Ingimundr fór vel með sögum (better than sögur, acc.), Ing. dealt well with stories, was a good historian. Sturl. i. 9.

δ. with dat.; fara með e-u, to do so and so with a thing, manage it; hversu þeir skyldi fara með vápnum sínum, how they were to do with their weapons, Fms. ix. 509; sá maðr er með arfinum ferr, who manages the arfr, Grág. i. 217; ef þeir fara annan veg með því fé, 216; fara með málum sínum, to manage one’s case, 46; meðan hann ferr svá með sem mælt er, 93; Gunnarr fór með öllu ( acted in all) sem honum var ráð til kennt, Nj. 100; ef svá er með farit, Ld. 152; f. vel með sínum háttum, to bear oneself well, behave well, Eg. 65; Hrafn fór með sér vel, H. bore himself well, Fms. vi. 109; undarliga fara munkar þessir með sér, they behave strangely, 188; við förum kynlega með okkrum málum, Nj. 130; vant þyki mér með slíku at fara, difficult matters to have to do with, 75; f. málum á hendr e-m, to bring an action against one, Ld. 138; fara sókn ( to proceed) sem at þingadómi, Grág. i. 463; fara svá öllu máli um sem …, 40, ii. 348; fara með hlátri ok gapi, to go laughing and scoffing, Nj. 220; cp. β above.

IV. fara um, yfir e-t, to pass over slightly; nú er yfir farit um landnám, shortly told, touched upon, Landn. 320; skjótt yfir at f., to be brief, 656 A. 12; fara myrkt um e-t, to mystify a thing, Ld. 322; fara mörgum orðum um e-t, to dilate upon a subject, Fbr. 124, Nj. 248, Fms. ix. 264.

β. in the phrase, fara höndum um e-t, to go with the hands about a thing, to touch it, Germ. befühlen, esp. medic. of a healing touch; jafnan fengu menn heilsubót af handlögum hans, af því er hann fór höndum um þá er sjúkir vóru, Játv. 24; ok pá fór hann höndum um hann, Bs. i. 644; þá lét Arnoddr fara aðra höndina um hann, ok fann at hann var berfættr ok í línklæðum. Dropl. 30; cp. fóru hendr hvítar hennar um þessar görvar, Fas. i. 248 (in a verse): note the curious mod. phrase, það fer að fara um mig, I began to feel uneasy, as from a cold touch or the like.

γ. impers. with dat.; eigi ferr þér nær Gunnari, en Merði mundi við þik, thou camest not nearer to G. than Mord would to thee, i. e. thou art just as far from being a match for G. as Mord is to thee, Nj. 37; þá ferr honum sem öðrum, it came to pass with him as with others, 172; þá mun mér first um fara, I shall fall much short of that, Fms. vi. 362; því betr er þeim ferr öllum verr at, the worse they fare the better I am pleased, Nj. 217.

V. reflex., esp. of a journey, to fare well; fórsk þeim vel, they fared well, Eg. 392, Fms. xi. 22; honum fersk vel vegrinn, he proceeded well on his journey, ii. 81; hafði allt farizt vel at, all had fared well, they had had a prosperous journey, Íb. 10; fórsk þeim þá seint um daginn, they proceeded slowly, Eg. 544; mönnum fórsk eigi vel um fenit, Fms. vii. 149; hversu þeim hafði farizk, Nj. 90; at þeim færisk vel, Ísl. ii. 343, 208, v. l.: the phrase, hamri fórsk í hægri hönd, he grasped the hammer in his right hand, Bragi; farask lönd undir, to subdue lands, Hkr. i. 134, v. l. (in a verse).

2. recipr., farask hjá, to go beside one another, miss one another, pass without meeting, Nj. 9; farask á mis, id., farask í móti, to march against one another, of two hosts; þat bar svá til at hvárigir vissu til annarra ok fórusk þó í móti, Fms. viii. 63, x. 46, Fas. ii. 515.

VI. part.,

1. act., koma farandi, to come of a sudden or by chance; þá kómu hjarðsveinar þar at farandi, some shepherds just came, Eg. 380; Moses kom farandi til fólksins, Sks. 574; koma inn farandi, 369, Fbr. 25.

2. pass. farinn, in the phrase, á förnum vegi, on ‘wayfaring,’ i. e. in travelling, passing by; finna e-n á förnum vegi, Nj. 258, K. Þ. K. 6; kveðja fjárins á förnum vegi, Grág. i. 403; also, fara um farinn veg, to pass on one’s journey; of the sun. sól var skamt farin, the sun was little advanced, i. e. early in the morning, Fms. xi. 267, viii. 146; þá var dagr alljós ok sól farin, broad day and sun high in the sky, Eg. 219; also impers., sól (dat.) var skamt farit, Úlf. 4. 10: the phrase, aldri farinn, stricken in years, Sturl. i. 212; vel farinn í andliti, well-favoured, Ld. 274; vel at orði farinn, well spoken, eloquent, Fms. xi. 193; mod., vel orði, máli farinn, and so Ld. 122; gone, þar eru baugar farnir, Grág. ii. 172; þó fætrnir sé farnir, Fas. iii. 308.

β. impers. in the phrase, e-m er þannig farit, one is so and so; veðri var þannig farit, at …, the winter was such, that …, Fms. xi. 34; veðri var svá farit at myrkt var um at litask, i. e. the weather was gloomy, Grett. 111; hversu landinu er farit, what is the condition of the country, Sks. 181; henni er þannig farit, at hón er mikil ey, löng …, ( the island) is so shapen, that it is large and long, Hkr. ii. 188; er eigi einn veg farit úgæfu okkari, our ill-luck is not of one piece, Nj. 183: metaph. of state, disposition, character, er hánum vel farit, he is a well-favoured man, 15; undarliga er yðr farit, ye are strange men, 154; honum var svá farit, at hann var vesal-menni, Boll. 352: adding the prepp. at, til, þeim var úlíkt farit at í mörgu, they were at variance in many respects, Hkr. iii. 97; nú er annan veg til farit, now matters are altered, Nj. 226; nú er svá til farit, at ek vil …, now the case is, that I wish …, Eg. 714; hér er þannig til farit, … at leiðin, 582; þar var þannig til farit, Fms. xi. 34. ☞ Hence comes the mod. form varið (v instead of f), which also occurs in MSS. of the 15th century—veðri var svá varit, Sd. 181; ér honum vel varið, Lv. 80, Ld. 266, v. l.; svá er til varið, Sks. 223, 224,—all of them paper MSS. The phrase, e-m er nær farit, one is pressed; svá var honum nær farit af öllu samt, vökum ok föstu, he was nearly overcome from want of sleep and fasting.

B. TRANS.

I. with acc.:

1. to visit; fara land herskildi, brandi, etc., to visit a land with ‘war-shield,’ fire, etc., i. e. devastate it; gékk siðan á land upp með liði sínu, ok fór allt herskildi, Fms. i. 131; land þetta mundi herskildi farit, ok leggjask undir útlenda höfðingja, iv. 357; (hann) lét Halland farit brandi, vii. 4 (in a verse); hann fór lvist eldi, 41 (in a verse); hann hefir farit öll eylönd brandi, 46 (in a verse); fara hungri hörund, to emaciate the body, of an ascetic, Sl. 71.

2. to overtake, with acc.; hann gat ekki farit hann, he could not overtake ( catch) him, 623. 17; tunglit ferr sólina, the moon overtakes the sun, Rb. 116; áðr hana Fenrir fari, before Fenrir overtakes her, Vþm. 46, 47; knegut oss fálur fara, ye witches cannot take us, Hkv. Hjörv. 13; hann gat farit fjóra menn af liði Steinólfs, ok drap þá alla, … hann gat farit þá hjá Steinólfsdal, Gullþ. 29; hann reið eptir þeim, ok gat farit þá út hjá Svelgsá, milli ok Hóla, Eb. 180; Án hrísmagi var þeirra skjótastr ok getr farit sveininn, Ld. 242; viku þeir þá enn undan sem skjótast svá at Danir gátu eigi farit þá, Fms. (Knytl. S.) xi. 377 (MS., in the Ed. wrongly altered to náð þeim); hérinn hljóp undan, ok gátu hundarnir ekki farit hann (Ed. fráit wrongly), Fas. iii. 374; ok renna allir eptir þeim manni er víg vakti, … ok verðr hann farinn, Gþl. 146: cp. the phrase, vera farinn, to dwell, live, to be found here and there; þótt hann sé firr um farinn, Hm. 33.

II. with dat. to destroy, make to perish; f. sér, to make away with oneself; kona hans fór sér í dísar-sal, she killed herself, Fas. i. 527; hón varð stygg ok vildi fara sér, Landn. (Hb.) 55; ef þér gangit fyrir hamra ofan ok farit yðr sjálfir, Fms. viii. 53; hví ætla menn at hann mundi vilja f. sér sjálfr, iii. 59; fara lífi, fjörvi, öndu, id.; skal hann heldr eta, en fara öndu sinni, than starve oneself to death, K. Þ. K. 130; ok verðr þá þínu fjörvi um farit, Lv. 57, Ýt. 20, Fas. i. 426 (in a verse), cp. Hkv. Hjörv. 13; mínu fjörvi at fara, Fm. 5; þú hefir sigr vegit, ok Fáfni (dat.) um farit, 23; farit hafði hann allri ætt Geirmímis, Hkv. 1. 14; ok létu hans fjörvi farit, Sól. 22; hann hafði farit mörgum manni, O. H. L. 11.

β. to forfeit; fara sýknu sinni, Grág. i. 98; fara löndum ok lausafé, ii. 167.

2. reflex. to perish (but esp. freq. in the sense to be drowned, perish in the sea); farask af sulti, to die of hunger, Fms. ii. 226; fellr fjöldi manns í díkit ok farask þar, v. 281; fórusk sex hundruð Vinda skipa, xi. 369; alls fórusk níu menn, Ísl. ii. 385; mun heimr farask, Eluc. 43; þá er himin ok jörð hefir farisk, Edda 12; farask af hita, mæði, Fms. ix. 47; fórsk þar byrðingrinn, 307; hvar þess er menn farask, Grág. i. 219; heldr enn at fólk Guðs farisk af mínum völdum, Sks. 732: of cattle, ef fé hins hefir troðisk eðr farisk á þá lund sem nú var tínt, Grág. ii. 286.

β. metaph., fersk nú vinátta ykkur, your friendship is done with, Band. 12.

γ. the phrase, farask fyrir, to come to naught, Nj. 131; at síðr mun fyrir farask nokkut stórræði, Ísl. ii. 340; en fyrir fórusk málagjöldin af konungi, the payment never took place, Fms. v. 278; lét ek þetta verk fyrir farask, vii. 158; þá mun þat fyrir farask, Fs. 20; en fyrir fórsk þat þó þau misseri, Sd. 150: in mod. usage (N. T.), to perish.

δ. in act. rarely, and perhaps only a misspelling: frá því er féit fór (fórsk better), K. Þ. K. 132; fóru (better fórusk, were drowned) margir Íslenzkir menn, Bs. i. 436.

3. part. farinn, as adj. gone, undone; nú eru vér farnir, nema …, Lv. 83; hans tafl var mjök svá farit, his game was almost lost, Fas. i. 523; þá er farnir vóru forstöðumenn Tróju, when the defenders of Troy were dead and gone, Ver. 36; tungl farit, a ‘dead moon,’ i. e. new moon, Rb. 34; farinn af sulti ok mæði, Fms. viii. 53; farinn at e-u, ruined in a thing, having lost it; farnir at hamingju, luckless, iv. 73; f. at vistum, xi. 33; f. at lausa-fé;. iii. 117: in some cases uncertain whether the participle does not belong to A.

* * *

(-da, -dr), v.

1) to know, recognize (Flosi kenndi Kára, er hann kom í stofuna);

2) to know as one’s own, claim (kenna sér land);

3) to assign or attribute to one (þá var ok ár um öll lönd, kenndu Svíar þat Frey);

kenna e-m barn, to father a child upon one;

4) kenna e-m e-t, to lay to one’s charge, impute (ef hann væri sannr verks þessa, er honum var kennt);

kenna e-m um e-t, to charge one with a thing (Þorgeirr vildi ekki, at brœðrum hans mætti um kenna);

5) to taste food or drink (kenna e-t or e-s);

6) to feel, perceive, with acc. and gen. (ek kennda þín eigi, er þú hvíldir á brjósti mér);

kenna sætan ilm, to perceive a sweet smell;

kenna hita (kulda) af e-u, to feel heat (cold) from;

kenna aflsmunar, liðsmunar, to feel the odds;

hón kenndi í meira lagi, she felt considerable pain;

absol., þá er þeir kómu upp í heiðina, kenndi at brá lit, the colour was felt to change, it began to darken;

mér kennir heiptar við e-n, I feel hatred against one;

kenna niðr, to touch the bottom (en er skipin kenndu niðr, þá gekk jarl á land);

7) to show, bear witness of (virðist mér ákall þetta meirr kenna ranglætis en réttvísi);

8) to call, name;

kenna e-t við e-n, to call after one (Helgi trúði á Krist, ok kenndi því við hann bústað sinn);

9) in poetry, to call by a periphrastic name (hvernig skal kenna sól, vind);

10) kenna e-m e-t, to teach one a thing (kenna e-m rétta trú ok góða siðu);

ek hefi kennt þér írsku at mæla, I have taught thee to speak Irish;

11) to make one do a thing (kenna e-m bíta);

12) refl., kennast, to seem, appear (Ulfr kennist mér vitr maðr);

recipr., svá var myrkt, at þeir kenndust eigi, that they did not know one another;

goldit var honum þetta svá, at hann mun lengi kennast, he was repaid for this in a way that he will long remember;

kennast við, to recognize (kenndist hann af því þegar við mennina); to confess, acknowledge (at þeir mætti við kennast sinn lítilleik).

* * *

d, kennig, Hm. 164; part. kennandisk, Bs. i. 322, H. E. i. 499, Dipl. iv. 8; [Goth. kunnan; A. S. knáwan; Old Engl. and Scot. ken; Dan. kjende; Swed. känna]:—to ken, know, recognise; þú kennir konu þá er heitir Oddný, Fms. vii. 103, Hkv. 2. 12; hann kenndi hann þegar, Nj. 9; Flosi kenndi Kára er hann kom í stofuna, 282; hann kenndi skipit, því at hann hafði þat skip séð fyrr, Eg. 120; þar kenndi Ingimundr lönd þau er honum var til vísat, Landn. 175, Sd. 186; þóttisk hann kenna sitt mark á vísu þessari, Fms. iii. 20: with infin., þeir kenndu at þat var Eirekr viðsjá, Ísl. ii. 335; er þetta hann Skalla-grímr? Grímr sagði at hann kenndi rétt, Eg. 112; kennir þú nökkut til gripa þessara! Nj. 75.

II. kenna sér e-t, to know as one’s own, claim; kenna sér land, Grág. ii. 204; hann á eigi þat er hann kennir sér, 219; Ingimundr kenndi sér fimm víntunnur … þú munt kenna þér þat er aðrir menn eigu, Bs. i. 433; því kenndi hvárr-tveggi sér nautin, Landn. 47; at enginn dirfi sik at kenna sér þat er hann görir eigi, Al. 88; ek spyrr hverr sér kenni M. M. at þingmanni, Grág. i. 19.

III. to acknowledge as belonging to another, attribute to him; öll vár góðverk eru honum at kenna ok eigna, Stj. 25; þá var ok ár um öll lönd, kenndu Svíar þat Frey, Hkr. i. 16; hér er tunglinu kennt embætti sólarinnar, Skálda 211; k. e-m barn, to father a child upon one, Bs. i. 807, K. Á. 16; var sveinn sá kenndr Jóni er Þórarinn hét, Sturl. i. 223; þó at hann sé kenndr nokkurum manni at syni, Grág. ii. 113, (kenningar-son, a natural son): cp. the phrase, þar er enginn kenndr sem hann kemr ekki, no one is known where he comes not, i. e. men had better keep aloof from where they have no business to be.

2. to lay to one’s charge, impute; Ásbjörn kenndi sér völd um þat harðrétti, Rd. 249; Eva kenndi sína synd orminum, Stj. 37; ef þeim eru engir laga-lestir kenndir, Grág. ii. 41; ef meiri eru ráð kennd um konu-nám þeim manni, i. 335; ef hann væri sannr verks þessa er honum var kennt, Fms. ii. 73; Sigurðr taldi þat úsatt sem Ingi konungr kenndi þeim, vii. 242; þeir kenndu honum, at hann hefði verit at vígi Benteins, 224; kenndi þat hvárr öðrum, at ekki héldi þat er mælt var, 248; það er mér að kenna, it is brought home to me; yðr er þat kenna, Am. 51: k. e-m um e-t, to charge one with a thing; Þorgeirr vildi ekki at bræðrum hans mætti um kenna, hvat sem í görðisk, Nj. 252; kenndu þeir því mest um, at Kjartan hafði þegit skikkjuna, Fms. x. 295.

IV. to know, perceive, feel, taste, scent; þegar hirðin hafði kennt ( tasted) fyrsta rétt, Fas. iii. 302; þeir kenna svá sætan ilm at þeir höfðu aldri fyrr slíkan kenndan, Fms. i. 228; kenna fúlt, to perceive a foul smell, Hallfred; kenna daun, Fms. viii. 230; þeir brugðu í munn sér ok þóttusk ekki jafnsætt kennt hafa, Fb. i. 539; hundarnir röktu sporin, þvíat þeir kenndu ( got scent of) af hreinstökunum, Ó. H. 152; kenndi djákninn ekki ( he felt not) at þeir lægi á honum, Bs. i. 464; hón kenndi ( she felt pain) í meira lagi, þá er nálgaðisk hátíð Þorláks biskups, 323.

β. kenna niðr (or niðri), to touch the bottom; en er skipin kenndu niðr þá gékk jarl á land, Hkr. i. 206; ok er skipit kenndi niðr, hlupu þeir fyrir borð, Grett. 97, Fms. viii. 317, ix. 23; svá var djúpt á bæði borð, at forkarnir kenndu eigi niðr, it was so deep that the boat-hooks did not reach the bottom, Ld. 56; þá er skipit flaut ok eigi kenndi niðr, 78.

γ. absol., þá er þeir kómu upp í heiðina, kenndi at brá lit, the colour was felt to change, i. e. it began to darken, Sturl. iii. 217 C; þá kenndi ( one could scent) ór laukinum, Fbr. 215; þá er maðr heilundi er köra (acc. or gen.?) kennir inn til heila-basta, Grág. ii. 91.

2. with prepp.; kenna af (á, at), to perceive, see; þess kennir nú at (af?) at þér þykkir ek févani, it is clear that …, I see that …, Eb. 38; kenndi þess mjök á ( it was much to be seen) um marga Upplendinga, at ílla hafði líkat aftaka Þóris, Ó. H. 188; þess kenna margir af, at þú ert frændstórr, Fb. ii. 270; deyr allt þat er af kennir ( all die that taste or smell of it), þeir deyja þegar er þeir kenna af, Rb. 352:—kenna til, to smart, feel pain, ache, freq. in mod. usage.

3. with gen. to have feeling of, feel; kenna mæði, lo be exhausted, Eg. 124; hjarta manns kennir alls, Skálda 169; kenna sóttar, to feel sickness; kona kennir sér sóttar, of childbirth, Fs. 26, Fas. ii. 504, Sd. 176: kenna karlmanns, to ‘know’ a man, cohabit with, Mar.; ek kennda eigi karlmanns, barn at bera, Hom. 30; kenna aflsmunar, liðsmunar, ríkismunar, to feel the odds, be overmatched, Hkr. i. 286, Fms. iv. 331, Ld. 38; kenna harðinda, Fms. vi. 110; kenna kulda af e-u, to feel cold from, Eb. 42; k. hita af e-u, Bs. i. 42; k. odds, benja, to feel the point, the wound, Am. 59, 88; virðisk mér ákall þetta meir kenna ranglætis en réttvísi, it is more prompted by overbearing than by justice, Fb. i. 19; hón kenndi þess at þar stóð ör í, ii. 365; nú má vera at mér kenni heiptar við suma menn, that I feel hatred against somebody, Sturl. iii. 233; tók þá at kenna annars litar, it began to grow dark, 171; vínviðr var efst þar sem holta kenndi, the holts were covered with vines, Þorf. Karl. 420; kenna fæðu, to taste food, Stj. 490, 492; but also k. á fæðu, 453, 517; kenna grunns, to touch the bottom, of a ship or anything afloat, Grág. ii. 353; k. endi-skeiðs, Bragi.

V. to call, name; kenna e-t við e-n, to call after one; Helgi trúði á Krist, ok kenndi því við hann bústað sinn, i. e. called it after Christ (Christness), Landn. 207; í þeim fjórðungi er dómrinn er við kenndr, in the quarter by which name the court is called, Grág. i. 65; at helga Þór allt landnám sitt ok kenna við hann, Landn. 97; k. mánuðinn við þann mann sem vatnsins gætir, Rb. 104; við þann er kennt Gunnars-holt, Nj. 29; Oddbjörn er Oddbjarnar-leið er við kennd, Eg. 102; Fleiri hlupu þeir fyrir berg, þar sem við þá er kennt síðan, Landn. 36; kenna þá með margfjölda atkvæði, address them in the plural, Sks. 312; sá var kenndr ( nicknamed) Knarrar-smiðr Ór, 43; Nótt en Nörvi kennda, i. e. Night, the daughter of Norvi, Alm. 30; hvar eru Hjörvarði haugar kenndir, where are the hows called Hjorward’s? Fas. i. 519 (in a verse); Mæringr mér of kenndr, my own sword M., Bjarn. (in a verse); hlutir er þú skal varask, at þú verðir eigi við kenndr, Sks. 358, 780; kenndr við styr, morð, connected with, Korm.

2. in poetry, to call by a periphrasis or descriptive name; rétt er at kenna ( to call) hana (a woman) svá, at kalla hana selju þess er hón miðlar, Edda; hvernig skal kenna Þór?—Svá at kalla hann son Óðins …, how is Thor to be called?—Thus, call him the ‘son of Odin,’ 53: hvernig skal kenna mann?—Hanna skal k. við verk sín, 67: with prep., kona er kennd við stein, Edda; ok kenn þó hvárn til sinnar iðnar, Fms. vi. 362; konu skal k. til alls kvenn-búnaðar, Edda, etc., see Edda (Skáldskm.) passim; hence kennd heiti ( compound or circumlocutory names), opp. to ókennd heiti ( plain appellatives), Edda 49.

B. In a causal sense, [Goth. kannjan = γνωρίζειν]:—to teach, with acc. of the thing, dat. of the person, or with infin. of the thing or absol.; kenna e-m íþróttir, Fms. v. 334; kenna e-m rétta trú ok góða siðu, i. 17; kenn mér engan sann, iii. 85; Gunnarr fór með öllu sem honum var ráð til kennt, as he was taught, Nj. 100; kenn þú ráðit til, Fms. x. 334; kenna e-m at flýja, Hkr. i. 149; ek hefi kennt þér Írsku at mæla, Ld. 72; kenna helgar ritningar, 623. 18; þing-kenna, to proclaim in public, N. G. L. i. 7; far sem ek kenni þér, as I tell thee, Sd. 182; ek em sunr Áka, svá er mér til kennt, so I am told, Fms. xi. 153.

2. to teach in school; Andresi syni þeirra lét Herra biskup kenna ok vígði síðan, Bs. i. 716; kenna kenningar, to preach, 140; þá heyrði hann til er prestlingum var kennd íþrótt sú er grammatica heitir, 163; k. prestlingum, id.; þat kann ek it átjánda er ek æva kennig mey né manns konn, Hm. 164; ungr kenndak mér annat, I was taught otherwise when young, Fms. vi. 401 (in a verse); slíkt kennir mér at sofa lítið, Fas. ii. (in a verse).

3. to teach, make one to do; kenna e-m falda rauðu, Edda (Ht.); kenna e-m bíta, lúta í gras, Lex. Poët.; kenna e-m at drúpa, Sighvat; k. e-m brautir, to shew one the way, Hðm. 12, Hbl. 56; ek mun þér stöðna kenna, 6.

4. to tell; kennit mér nafn konungs, Hkv. Hjörv. 12.

C. REFLEX. to feel, seem to oneself; þar er hann lætr kennask svá ágætan ilm, Fms. i. 229; Úlfr kennisk mér ( appears to one to be) vitr maðr, v. 334:—with prep., kennask við, to recognise; kenndisk hann af því þegar við mennina, Nj. 267, Bret. 48; ef engi kennisk viðr, N. G. L. i. 345; dilkunum þeim er eigi kennask ær við, Grág. ii. 312: to confess, kennask við sannan Guð, 625. 66; þeir eigu at kennask við sik, at þeir hafa vald af Guði, Gþl. 43; at þeir mætti við kennask sinn lítilleik, Edda. (pref.); ekki kennumk ek við þetta, segir Hrói, Fb. ii. 76; nefndr Skeggi viðr-kenndisk, at …, Dipl. ii. 8; nú em ek eigi svá heimskr maðr, at ek kennumk eigi við at ek hefi talat ílla, Fms. ii. 33; goldit var honum þetta svá, at hann mun lengi kennask, feel it, remember it, Edda. 30; kenndisk svá Kálfr, at, Vm. 48; ek kennumst með þessu mínu bréfi, at …, Dipl. v. 5.

2. to feel, taste, touch; mold sýnisk mér, ok svá kennisk ( tastes) mér eigi síðr ostrinn er ek et, Ísl. ii. 352; hón þreifar um hann,—Barði mælti, hvé kennisk þér til, how is it to the touch? 342; slíks ek mest kennumk, Am. 52.

II. recipr. to know, recognise one another; svá var myrkt at þeir kenndusk eigi, Fms. ix, 50; ef þeir höfðu hér áðr við kennsk, Grág. ii. 72.

III. pass., þá kenndust ( were taught) margar ástir, Edda pref. (rare).

IV. part. kenndr, vinsæll ok vel kenndr af sínum undirmönnum, Mar.; ílla kenndr, having ill report, Fs. 49.

2. tipsy; kenndr af drykk, Stj. 172; hann er dálítið kenndr.

* * *

(kem; kom or kvam, kómum or kvamúm; kominn), v.

1) to come (litlu síðarr kómu Finnar aptr heim);

2) to come, arrive (bréf kómu frá Skúla jarli);

kom svá, at (it came to pass, that) Bárði var heitit meyjunni;

3) with dat. of the object, to make to come, to take, bring, carry, etc.;

hann skyldi koma Þór í Geirröðargarða, he should make Th. come to G.;

hann kom Þórhaddi heilum yfir ána, he brought Th. safe across the river;

koma e-m í hel, to put one to death;

koma e-m til falls, to make one fall;

koma e-m í sætt við e-n, to reconcile one with another;

koma sér vel hjá e-m, to bring oneself into favour with, be agreeable to (þeir kómu sér vel við alla);

koma e-u til leiðar (til vegar), to effect, bring about;

koma orðum við e-n, to speak with a person (hann gørði sik svá reiðan, at ekki mátti orðum við hann koma);

4) with preps.:

koma e-u af sér, to get rid of (allt mun ek til vinna at koma af mér yðvarri reiði);

koma e-u af, to abolish (Þvi hafði eigi orðit af komitmeði öllu);

koma at e-m, to come upon one (kómu þessir at honum fyrir Sjólandi með tveim skipum);

koma at hendi, to happen (mikill vandi er kominn at hendi);

impers., Gunnarr játaði því, en þá er at kom, vildi hann eigi, G. agreed to it, but when it came to the point he would not;

koma at e-u, to come at, regain, recover (koma at hamri);

koma sér at e-u, to bring oneself to (Þ. kom sér ekki at því);

koma á e-t, to come on, hit (höggit kom á lærit);

koma e-u á, to bring about, effect (máttu þeir øngum flutningum á koma);

koma kristni (dat.) á England, to christianize E.;

koma fram, to come forth, appear, emerge (sigldi E. suðr með landi ok kom fram í Danmörk); to be produced, brought forward (nú mun pat fram koma sem ek sagða);

koma e-u fram, to bring about, effect (koma fram hefndum);

koma fyrir e-t, to be an equivalent for (fyrir víg Hjartar skyldi koma víg Kols);

allt mun koma fyrir eitt, it will all come to the same;

koma fyrir ekki, to come to naught, be of no avail;

e-m þykkir fyrir ván komit, at, one thinks it past all hope, that;

koma e-u fyrir, to destroy (hann kom hverjum hesti fyrir);

koma í e-t, to come into, enter;

mál koma í dóm, suits are brought up for judgement;

koma niðr, to come down;

hann reyndi eptir, hvar G. væri niðr kominn, what had become of G.;

kom þar niðr tal hennar, at hon sagði honum, hversu, the end of her talk was, that she told him how koma;

koma hart niðr, to pay dearly for it (ek hafða illa til gört, enda kom ek hart niðr);

koma saman, to come together, gather (er saman kom liðit); to agree;

þat kom saman (or ásamt) með þeim, they agreed on it;

impers., kom þeim vel saman (ásamt), they agreed well;

koma e-u saman, to bring about, effect;

koma saman sættum með e-m, to reconcile them;

koma til e-s, to come to a person or place (jarlinn kom með allan her sinn til Dyflinnar);

koma till ríkis, to come to, or succeed to, the throne;

koma til e-s, to cause: þat kemr til þess, at, the reason is, that; to help, avail: koma til lítils, to come to little, be of small avail (= koma fyrir lítit); to concern: þetta mál kemr ekki til þín, this quarrel is no business of thine; þat er til mín kemr, so far as I am concerned; to mean, signify (Þ. kvezk skilja, hvar orð hans kómu til); to be of value: sverð þat, er til kom mörk gulls, that was worth a ‘mark’ of gold; mikit þykkir til e-s koma, one is much thought of, is thought to be of great importance;

koma til, to be born;

koma e-m undan, to help one to escape;

koma undir e-n, to come unto one;

ef undir oss skal koma kjörit, if we are to choose;

koma e-m undir, to get one down, overcome one;

koma upp, to come up;

tungl kemr upp, the moon rises;

eldr kom upp, fire broke out;

kom þá upp af tali þeirra, at, the end of their talk was, that; to come out, become known (kom þat þá upp, at hann hafði beðit hennar);

koma e-u upp, to open (kerling tekr hörpuna ok vildi upp koma);

hann mátti lengi eigi orði upp koma, it was long before he could utter a word;

koma við e-t, to touch (komit var við hurðina);

þeir kómu við sker, they struck on a reef;

hann kemr við margar sögur, he appears in many sagas; to be added to (koma þær nætr við hinar fyrri);

koma við, to fit, be convenient, suit;

koma e-u við, to employ, make use of (ek mátta eigi boganum við koma); hann kom því við (he brought about), at engi skyldi fara með vápn; urðu þeir at flýja sem því kómu við, all fled that could;

koma sér við, to bring about, effect, be able to do (ek mun veita þér slíkt lið sem ek má mér við koma); to behave (hversu hann kom sér við í þessum málum);

koma yfir, to pass over (hvert kveld, er yfir kom);

5) refl., komast;

f. arrival, = kváma.

* * *

pres. sing. kem, kemr, kemr; an older form komr is used constantly in very old and good vellum MSS., as the Kb. of Sæm.; and even spelt keomr or ceomr (in Eluc., Greg., etc.); reflex. komsk, 2nd pers. kømztu ( pervenis), Sdm. 10: pret. kom, kom-k, I came, Skm. 18: 2nd pers. komt, 17, mod. komst: the pret. plur. varies, kvámu being the oldest form; kvómu, often in the MSS.; kómu, as it is still pronounced in the west of Icel.; the usual and latest form is komu, with a short vowel; the spelling of the MSS. cannot always be ascertained, as the word is usually written k^umu or q^umu: pret. subj. kvæmi and kꝍmi (kæmi): imperat. kom, kom-ðú, proncd, kondu, come thou! pret. infin. kómu ( venisse), Fms. i. 224 (in a verse), Geisli 62:—with suff. neg., pres. kmr-at or kømr-að, Akv. 11, Grág. ii. 141, Gkv. 3. 8; pret. kom-a, kom-að, came not, Ls. 56, Þorf. Karl. (in a verse), Þd. 18; 2nd pers. komtaðu ( non venisti), Am. 99; subj. kømi-a ( non veniret), Gs. 10: reflex., pres. kømsk-at, Grág. ii. 180; pret. komsk-at ( could not come), Am. 3:—a middle form, pres. 1st pers. komum-k (komumsk), Ó. H. 140, 214, Skm. 10, 11; subj. pres. komimk, Ó. H. 85; pret. kømomc, Hbl. 33 (Bugge); part. pass. kominn, see Gramm. p. xix. The preterite forms kvam and kvaminn, used in the Edition of the Sturl. and in a few other mod. Editions without warrant in the MSS., are due to the fact that the Edition of Sturl. was published from a transcript now in the Advocates’ Library in Edinburgh, made by the learned priest Eyjolf á Völlum (died A. D. 1745), who used this spelling: in prehistoric times, before the age of writing, it may be assumed for certain that this verb had a v throughout, as in Gothic: [Ulf. qiman, i. e. qwiman, = ἔρχεσθαι; A. S. cuman; Engl. come; O. H. G. queman; Germ. kommen; Dutch komen; Dan. komme; Swed. komma; Lat. venio, qs. gvenio; the Ormul. spells cumenn, indicating a long root vowel; cp. North. E. coom.]

A. To come; sá þeirra sem fyrr kæmi, Fms. ix. 373; konungr kom norðr til Túnsbergs, 375; kómu Finnar heim, i. 9; þeir mágar kómu ór hjúkólfi, Sturl. ii. 124; kömr hann á konungs fund, Fms. ix. 221; þá vóru þeir norðan komnir, 308; hér er nú komin ær ein kollótt, Sturl. i. 159, passim.

2. to become, arrive; bréf kómu frá Skúla jarli, Fms. ix. 375; ef svá síðarliga kömr skip til hlunns, Sks. 28; en er vár kom, Eg. 167; koma at máli við e-n, to have an interview, talk with one, 467; konungi kom njósn, Fms. vii. 57; þá komu honum þau tíðendi, i. 37; þetta kom allt fyrir Ingimar, vii. 114; kom honum þat (it came to him, he got it) fyrir útan fé, en engum kom fyrr, x. 394; hvat sem á bak kemr, whatsoever may befall, Nj. 193; koma e-m at haldi, or í hald, to avail oneself, 192, Fms. x. 413; koma at gagni, to ‘come in useful,’ be of use, Nj. 264; koma at úvörum, to come at unawares, Ld. 132; koma e-m fyrir úvart, id., Fms. xi. 290; koma á úvart, Nj. 236; koma í þörf = koma í gagn, Fms. vii. 14; hvar kom kapp þitt þá? Bs. i. 18; mál koma í dóm, to be brought up for judgment, Fms. vii. 115; líðr vetrinn, kemr þar ( that time comes) er menn fara til Gulaþings, Eg. 340; var þá svá komit, at allir menn vóru sofa farnir, 376; kom svá ( it came to pass) at Bárði var heitið meyjunni, 26; svá kemr, kemr þar, at, it comes to pass. Fb. i. 174, ii. 48, 68; láta koma, to let come, put; síðan létu þeir koma eld í spánuna, Fms. xi. 34.

3. in greeting; kom heill, welcome! kom heill ok sæll, frændi! Nj. 175: mod. komdu (kondu) sæll! komið þér sælir!

II. with prepp.; koma á, to hit; ef á kömr, Grág. ii. 7:—koma at, to come to, arrive, happen; láttu at því koma, let it be so, Dropl. 24; kom þat mjök optliga at honum, of sickness, Fms. vii. 150; kom at þeim svefnhöfgi, sleep came upon them, Nj. 104; koma at hendi, to happen; mikill vandi er kominn at hendi, 177, Hom. 80; koma at e-u, to come at, regain, recover; koma at hamri, Þkv. 32:—koma fram, to come forth, appear, stund var í milli er þeir sá framstafninn ok inn eptri kom fram, Fms. ii. 304; engin kom önnur vistin fram, Eg. 549; nú eru öll sóknar-gögn fram komin, Nj. 143: to emerge, hann kom fram í Danmörk, Hkr. i. 210, 277, Ísl. ii. 232, Eg. 23, Landn. 134, Orkn. 152: to arrive, sendimenn fóru ok fram kómu, Fms. xi. 27; reifa mál þau fyrst er fyrst eru fram komin, each in its turn, Grág. i. 64: to be fulfilled, happen, því er á þínum dögum mun fram koma, Ld. 132; nú mun þat fram komit sem ek sagða, Eg. 283; kom nú fram spásagan Gests, Ld. 286; öll þessi merki kómu fram ok fylldusk, Stj. 444; aldrei skal maðr arf taka eptir þann mann er hann vegr, eðr ræðr bana fram kominn, whom he has slain, or whose death he has devised with effect, Grág. ii. 113; staðar-prýði flest fram komin, Bs. i. 146; vera langt fram kominn, mod. áfram kominn, to be ‘in extremis,’ at the point of death, 644; er sú frásögn eigi langt fram komin, this story comes from not far off, i. e. it is derived from first, not second hand, Fms. viii. 5:—koma fyrir, to come as payment, tvau hundrað skyldu koma fyrir víg Snorra (of weregild), Sturl. ii. 158; henni kvaðsk aldri hefnt þykkja Kjartans, nema Bolli kæmi fyrir, Ld. 240; allt mun koma fyrir eitt, it will come to the same, Lv. 11, Nj. 91, Fms. i. 208; koma fyrir ekki, to come to naught, be of no avail, Ísl. ii. 215, Fms. vi. 5:—koma í, to enter, come in, a fisherman’s term; koma í drátt, to hook a fish; at í komi með ykkr Þorbrandssonum, that ye and the Th. come to loggerheads, Eb. 80:—koma með, to come with a thing, to bring; kondu með það, fetch it!—koma til, to come to; vera kann at eigi spillisk þótt ek koma til, Eg. 506; nú er rétt lögruðning til ykkar komin, Nj. 236; koma til ríkis, to come to a kingdom, Eg. 268; þeir létu til hans koma um alla héraðs-stjórn, Fs. 44: to befall, kom svá til efnis, it so happened, Mar.; þeim hlutum sem hafinu kunni opt til at koma, Stj. 105, Sks. 323: to mean, signify, en hvar kom þat til er hann sagði, Ó. H. 87; ef þat kom til annars, en þess er hann mælti, id.: to cause, hygg ek at meir komi þar til lítilmennska, Eb. 172; konungr spurði hvat til bæri úgleði hans, hann kvað koma til mislyndi sína, Fms. vi. 355, Fb. ii. 80, Band. 29 new Ed.: to concern, þetta mál er eigi kom síðr til yðvar en vár, Fms. vii. 130; þetta mál kemr ekki til þín, Nj. 227; þat er kemr til Knúts, Fms. v. 24; þat er til mín kemr, so far as I am concerned, iv. 194; hann kvað þetta mál ekki til sín koma, vi. 100; þeir eru orðmargir ok láta hvervetna til sín koma, meddle in all things, 655 xi. 2: to belong to, skulu þeir gjalda hinum slíka jörð sem til þeirra kemr, proportionally, Jb. 195; kemr þat til vár er lögin kunnum, Nj. 149; sú sök er tylptar-kviðr kömr til, Grág. i. 20; tylptar-kviðar á jafnan á þingi at kveðja, þar sem hann kömr til saka, ii. 37; þá er komit til þessa gjalds ( it is due), er menn koma í akkeris-sát, 408: to help, avail, koma til lítils, to come to little, be of small avail, Nj. 149, Fms. vi. 211; at göra litla fésekt, veit ek eigi hvat til annars kemr, I am not aware what else will do, I believe that will meet the case best, Band. 36 new Ed.; koma til, to ‘come to,’ of a person in a swoon, etc.; veit ek eigi til hvers koma mun sú tiltekja Fb. i. 177, Fms. xi. 103; hvar til þessi svör skulu koma, i. 3; það kemr til, it will all come right; kom þar til með kóngum tveim, two kings came to a quarrel, Skíða R. 48: to be of value, importance, authority, þótti allt meira til hans koma, Fas. i. 16; hvart sem til hans kæmi meira eðr minna, Fms. xi. 76; sverð þat er til kom hálf mörk gulls, Ld. 32; svá fémikill at til kómu tuttugu merkr gulls, Fms. xi. 85; mér þykir lítið til hans koma, I think little of him:—koma saman, to come together, live together, marry, K. Á. 134: to agree, þat kom saman með þeim, they agreed on it, Dropl. 9, Gísl. 41; kom þat ásamt með þeim, id., Fb. i. 168; koma vel ásamt, to agree well, Nj. 25:—koma undir e-n, to come unto one, ef undir oss bræðr skal koma kjörit, if we are to choose, Nj. 192; öll lögmæt skil þau er undir mik koma á þessu þingi, 239: to depend on, það er mikit undir komið, at …, be of importance:—koma upp, to come up, break out; kom þá upp grátr fyrir henni, she burst into tears, Fms. ix. 477; er lúðrar kvæði við, ok herblástr kæmi upp, v. 74; er seiðlætin kómu upp, Ld. 152; eldr kom upp, fire came up, Ölk. 35, (hence elds-uppkoma, an upcome of fire, an eruption); ef nokkut kemr síðan sannara upp, Fms. vii. 121: þá kom þat upp at hann hafði beðit hennar, Eg. 587; kom þat upp af tali þeirra, at …, Fms. vii. 282; þat kom upp ( it ended so) at hverr skyldi vera vin annars, i. 58: to turn up, ek ætla mér góðan kost hvárn sem upp kemr, Eg. 715; mun nú hamingjan skipta hverr upp kemr, 418; at sakar görðisk eða upp kæmi, Grág. i. 27; skaut til Guðs sínu máli, ok bað hann láta þat upp koma er hann sæi at bazt gegni, Ó. H. 195, Stj. 385:—koma við, to touch, hit; sé eigi komið við, if it is not touched, Grág. ii. 65; komit var við hurðina, Fas. i. 30; at þeir skyldi koma við torfuna, Ld. 60; hefi ek aldrei svá reitt vápn at manni, at eigi hafi við komit, Nj. 185; hann kemr við margar sögur, he comes up, appears in many Sagas, Ld. 334; koma þeir allir við þessa sögu síðan, Nj. 30; sem ek kom við (as I mentioned, touched upon) í morgin, Fms. ii. 142; er mestr er, ok úskapligast komi við, Ld. 118: to fit, þat kemr lítt við, ‘tis not meet, it won’t do, Lv. 20; mun ek gefa þér tveggja dægra byr þann er bezt kemr við, Fas. iii. 619: koma við, to land, call; þeir vóru komnir við Ísland, Eg. 128; þeir kómu við Hernar, Nj. 4; þeir kómu suðr við Katanes, 127; þeir kómu við sker ( struck on a skerry) ok brutu stýri sín, Fms. ix. 164; hann hafði komit við hval, he had struck against a whale, Sturl. ii. 164; hence in mod. usage, koma við, to call, make a short stay, also on land: to be added to, tekr heldr at grána gamanit ok koma kveðlingar við, i. 21; koma þær nætr við inar fyrri, Rb. 58; þá koma enn ellefu nætr við, 22:—koma yfir, to overcome, pass over; íss er yfir kömr, Hm. 81; hvert kveld er yfir kom, Finnb. 230; hryggleikr kom yfir, 623. 57; at sá dagr myndi ekki yfir koma, Sks. 111.

B. With the dat. of the object, to make to come, put, bring, carry; páfa þess, er Kristni (dat.) kom á England, who Christianised England, Íb. 14; koma mönnum til réttrar trúar, Fms. i. 146; koma orðum við e-n, to speak to a person; görðisk hann styggr svá at fáir menn máttu orðum við hann koma, i. e. that no one could come to words with him, Eg. 3; hann görði sik svá reiðan, at ekki mátti orðum við hann koma, Fms. i. 83, xi. 293; koma vélræðum við e-n, to plan against one, Eg. 49; koma flugu í munn e-m, Nj. 64, 68; þú skalt ekki láta í skorta at koma þeim í (málit) með þér, 271; hann skyldi koma Þór í Geirröðar-garða, make Thor come to G., Edda 60; hann kom Þorhaddi heilum yfir ána, he brought Th. safe across the river, Þorst. Síðu H. 181; koma kaupi, to bring about a bargain, Gþl. 415; koma e-m í hel, to put one to death, Anal. 233; koma e-m til falls, to make one fall, Edda 34; koma e-m í sætt, Fs. 9; mun ek koma þér í sætt við konung, Eg. 227; hann kom sér í mikla kærleika við jarlinn, Nj. 268; koma sér í þjónustu, Fs. 84; koma sér vel, to put oneself in favour, be engaging; ek hefi komit mér vel hjá meyjum, Kormak; þeir komu sér vel við alla, Fas. iii. 529, Fs. 96, Nj. 66; koma sér ílla, to make oneself hated; það kemr sér ílla, it is ill seen, unpleasant; as also, það kemr sér vel, a thing is agreeable, acceptable; koma e-u til leiðar, to effect, make, Nj. 250, Eb. 118; koma e-u til vegar, id., Ld. 320; koma tölu á, to put, count on, count, number, Anal. 217; koma friði, sættum á, to bring peace, agreement about: hann kom þeim á flótta, he put them to flight, Fms. vii. 235; tóku þar allt er þeir kómu höndum á, all they could catch, ix. 473; koma e-m ór eldi, Fb. i. 300; tók hann merkit ok kom því (put it, hid it) í millum klæða sinna, Nj. 274: Gunnarr kom þangat at þeim örunum, 115; allt þat er bitið var ok blóði kom út á, where it was bitten so as to make blood flow, Fms. vii. 187.

II. with prepp.; koma e-u fram, to effect; koma fram ferð, máli, Nj. 102; til lítils þætti þat koma, en enginn kvæmi sínu máli fram þótt til alþingis væri stefnt, 149, Fb. ii. 90; þat skal aldri verða at hann komi þessu fram, Eg. 765; ef ek kem hefndum fram, Ld. 262; koma fram lögum við e-n. Eg. 722:—koma e-u á, to bring about, introduce:—koma e-u af, to abolish; þó fékk hann því ekki af komit, Bs. i. 165; koma e-u af sér, to get rid of, Fs. 96, Eb. 40, 41:—koma e-u fyrir, to arrange; koma e-m fyrir, to get a place for one; hann kom honum fyrir í skóla: to destroy (fyrir-koma), hann kom hverjum hesti fyrir, Glúm. 356:—koma e-u upp, to open; áðr ek kom henni upp, before I could open it, Fms. iii. 74; kerling tekr hörpuna ok vildi upp koma ( open), nú fær hón upp komit hörpunni, Fas. i. 233; hann mátti lengi eigi orði upp koma fyrir harmi, it was long before he could speak, utter a word, Fms. vi. 234; sá svarar er mátti máli upp koma, vii. 288:—koma e-m undir, to overthrow one, get one down; varð at kenna afls-munar áðr hann kæmi honum undir, Eb. 172:—koma e-m undan, to make one escape. Fms. vii. 265, 623. 18:—ek ætla at koma mér útan, I think to go abroad, Nj. 261:—koma e-u við, to bring about, effect, to be able to do; ek mun veita þér slíkt sem ek má mér við koma, as I can, Nj.; þú munt öðru koma við en gabba oss, Anal. 77; hann kom því við ( brought about) at engi skyldi fara með vápn, Fms. vii. 240; ef váttum kvæmi við, in a case where witnesses were at hand, Íb. 12; liðit flýði allt þat er því kom við, all that could fled, Eg. 529; Guðmundr hafði almanna-lof hversu hann kom sér við ( how he behaved) þessum málum, Nj. 251; komi þeir til er því koma við, who can, Gþl. 371; menn skyldi tala hljótt ef því kæmi við, Sturl. iii. 147; ef því kemr við, if it is possible, Gþl. 429; urðu þeir at flýja sem því kómu við, Fb. ii. 187; ekki mun oss þetta duga, at hann komi boganum við, Nj. 96.

C. Reflex. komask, to come to the end, get through, reach, Lat. pervenire; the difference between the active and reflex. is seen from such phrases as, hann kemr ef hann kemst, he will come if he can; or, eg komst ekki á stað, I could not get off; eg komst ekki fyrir íllviðri, I could not come for bad weather; or, to come into a certain state, with the notion of chance, hap, komask í lífs háska, to come into danger of life; komask í skipreika, to be shipwrecked, and the like; Þorfinnr kom öngu hljóði í lúðrinn, ok komsk eigi upp blástrinn, Fms. ix. 30; komask á fætr, to get on one’s legs, Eg. 748; hann komsk við svá búit í ríki sitt, Hkr. i. 76; meina honum vötn eða veðr svá at hann má ekki komask til þess staðar, Grág. i. 496; hann komsk með sundi til lands, Eg. 261; kómusk sauðirnir upp á fjallit fyrir þeim, Nj. 27; ef Gunnarr færi eigi utan ok mætti hann komask, 111; ef maðr byrgir mann inni í húsi, svá at hann má eigi út komask, so that he cannot get out, Grág. ii. 110; en allt fólk flýði með allt lausa-fé er með fékk komisk, with all the property they could carry with them, Fms. i. 153; ek komumk vel annar-staðar út, þótt hér gangi eigi, Nj. 202; komask á milli manna, to get oneself among people, intrude oneself, 168; komsk hann í mestu kærleika við konung, Eg. 12; komask at orði, to come by a word, to express oneself; einsog hann að orði komsk, passim.